Камерите што не трепкаат, алгоритмите што паметат и системите што поврзуваат податоци низ целиот свет сè повеќе потсетуваат на сценарио од роман за Големиот Брат, само што ова веќе не е фикција. Технологијата што денес се применува далеку од нас, утре може да стане дел од нашето секојдневие, тивко, без прашања и без да го прекине сигналот.
Кога ги слушаме зборовите „камера“ и „надзор“, повеќето од нас помислуваат на прометна улица или продавница, но во последните неколку години, кинеските фирми специјализирани за видео надзор, вештачка интелигенција и следење на податоци почнаа да ги продаваат своите технологии на земји низ целиот свет не само како безбедносна опрема, туку како дел од поширок пакет „паметни градови“ и управување.
Таа опрема, вклучувајќи милијарди CCTV камери, софтвер за препознавање лица и системи за следење на луѓе, не е ограничена само на големи метрополи. Се имплементира во помали градови, на гранични премини и, како што покажуваат најновите извештаи, на места каде што се собираат ранливи групи како бегалци.
Најранливите категории се изложени на ризик
Во последниве години, кинеската технологија за следење и контрола на луѓето ги преминува границите и влегува во земјите каде што се прифаќаат бегалци, честопати тивко, преку проекти за „модернизација“ и „паметна безбедност“.
Официјалната приказна е едноставна и звучи разумно: технологијата им помага на државите да одржуваат ред, да спречуваат криминал и подобро да управуваат со границите. Но, во пракса, истите овие технологии често се користат за следење на оние кои веќе се во ранлива позиција – бегалци, политички дисиденти и етнички малцинства.
Како технологијата ги препознава луѓето без да праша
Кинеските системи за надзор не прават разлика помеѓу „опасност“ и „непожелност“, т.е. ако софтверот процени дека некој отстапува, системот се сеќава, додека модерниот надзор не зависи само од камерата на аголот на улицата. Тоа е комбинација од препознавање на лица, анализа на одење, идентификација на глас и поврзување на податоци од различни извори. Кога сето ова ќе се комбинира, можно е да се следат движењата на поединецот со денови, месеци, па дури и години.
За бегалците, кои честопати немаат правна заштита или право на надомест, ова значи дека нивните животи можат да бидат мапирани без нивно знаење. Каде спијат, кого гледаат, дали одат на верски собири или протести итн., сето ова станува податок.
Надзор како политичка алатка
Особено загрижувачки се случаите кога оваа технологија се користи за следење на групи кои се политички чувствителни, дури и кога се надвор од Кина. Во некои земји, системите купени како „безбедносни решенија“ им помагаат на локалните власти да ги идентификуваат и следат бегалците кои властите ги сметаат за проблематични.
Кинеските алатки за надзор се шират брзо бидејќи нивните цени се често пониски од нивните конкуренти, технолошките решенија се софистицирани, а многу земји со ограничени буџети ги гледаат како можност за подобрување на безбедноста. Од друга страна, потпирањето на вакви системи доаѓа со скриени трошоци бидејќи податоците собрани од таквите мрежи честопати не се складираат локално и не подлежат на строги правила за приватност.
Бегалците не се единствениот проблем
Ако технологијата може да ги препознае и следи бегалците или активистите, таа може исто толку лесно да го следи секој што оди по улица, присуствува на протест, менува мислења или само шета низ градот. И тоа без никој да објасни што се случува со податоците, кој ги користи и колку долго се чуваат.
Најголемиот ефект од овој вид надзор не е само бројот на камери што „гледаат“. Тоа е промена во однесувањето на луѓето кои знаат дека се набљудувани. За бегалците, тоа значи живот на постојан страв и самоцензура. За обичните граѓани, тоа значи живеење во општество каде што нашите чекори, одлуки и движења се дел од невидлива дигитална мрежа.
