Ѓорѓе Јовановиќ е уметник кој својата практика ја гради на допирните точки меѓу медиумите, просторот и општеството. Неговата работа — која се движи од цртеж и анимација, преку инсталации и видео, до графички дизајн — е истовремено лична и општествено ангажирана, насочена кон теми што често остануваат на маргините. Во разговорот со него се отвораат прашања за улогата на уметноста денес: нејзината потреба да биде повеќедимензионална, да комбинира форми, да коментира, да сведочи и да го нарушува комфорот.
Од соработката со Дарко Рундек и создавањето на видеоспотови со еколошка и социјална порака, до креирањето на постерот за Скопскиот џез фестивал и долгогодишното делување во Центар-Јадро — Јовановиќ покажува дека уметникот денес не само што создава, туку и гради заедници, отвора дијалог и ја предизвикува јавната перцепција. Ова интервју нѐ носи длабоко во неговата уметничка логика, откривајќи ја маргината како простор на смисла, интердисциплинарноста како практика, а уметноста како глас.
Мултидисциплинарноста како избор:
Трн: Твојата работа опфаќа цртеж, анимација, инсталации, дизајн… Што значи за тебе мултидисциплинарно дело? Дали тоа е потреба за да допреш до повеќе публики или е природен дел од твојот израз?
Ѓорѓе: Во современиот свет на брзи и турбулентни промени и сложени општествени и социјални проблеми, верувам дека уметноста би требало да биде повеќедимензионална и да ја користи стратегијата на мешање на медиумите.
Кога работам одредено дело, идејата секогаш ме насочува во кој медиум ќе се изразам . Некогаш тоа е цртеж, некогаш анимација или видео, просторна инсталација, скулптура или комбинација на повеќе од овие медиуми. Секој медиум ми дозволува да погледнам во истиот проблем од различен агол. Не мислам дека со тоа примарно се обидувам да допрам до повеќе публики иако тоа за мене е исто така битно, бидејќи комуникацијата со различни публики ми отвара нови хоризонти. Тој пристап повеќе е потреба делото да биде реализирано во формата што најдобро ја носи идејата.
Мултидисциплинарноста за мене не е стилски трик туку суштинска потреба на мојата уметничка пракса. Сите медиуми што ги користам е дел од еден заеднички јазик со кој се стремам да ја промислувам и рефлектирам комплексната реалност.
Спој на форми:
Трн: Зошто е важно денешната уметност да не остане заробена во еден медиум, туку да зборува преку различни форми истовремено? Дали така уметноста станува подостапна или подлабока?
Ѓорѓе: Верувам дека денешната уметност мора да комуницира на повеќе нивоа истовремено. Публиката веќе одамна не ги доживува визуелните информации еднодимензионално, па затоа сметам дека ни уметноста не треба да остане затворена во еден медиум.
Преку ваквиот пристап, во моите дела се обидувам да креирам повеќеслојни, повеќезначајни структури, каде секој медиум ја носи својата тежина а нивното комбинирање создава ново искуство. Ваквио пристап ми дава можност да го заокружам проблемот, да го прикажам од повеќе агли, да поттикнам емпатија, размислување и реакција.
Верувам дека токму со спојот на форми, уметноста може да стане подлабока и подемократична, како животен став и посредник на значења.
Работа на видеоспотот „Ples na tankom ledu“:
Трн: Како дојде до соработката со Дарко Рундек и што те водеше во визуелниот концепт на тој спот? Дали еколошката и социјалната порака беа дел од твојата инспирација?
Ѓорѓе: Со Дарко се запознавме на уметничка колонија што се случи во истарското село Котли во 2024 година, а што ја организираа „Zajedno za rijeke / United for Rivers“ , иницијатива во која се вклучени и „Еко-свест“ од Скопје со кој имам долгогодишна соработка вклучувајќи ја и мојата актуелна изложба „Приказни од магините“ . Поканетите уметници истражуваа како реките ги обликуваат пејзажите, заедниците и уметничките практики. Преку таа колонија се реализираше изложбата „Реките, трагите и врските“ во Археолошкиот музеј во Загреб во април оваа година на којашто со Хана Корнети и театарот „Сенки и облаци“ го искреиравме видеото „Еден ден“. На Дарко и неговата сопруга Санда многу им се допадна видеото и брзо потоа не поканија за соработка и креирање на видеото за неговиот нов сингл „Ples na tankom ledu“: со кој тој го најавува својот претстоен албум. Видеото за спотот естетски се надоврзува на видеото кое беше искреирано за изложбата.
За некој што израснал на музиката на Рундек и Хаустор оваа покана беше повеќе од чест.
Дарко и Санда се долгогодишни еко активисти па оттаму тој елемент на еколошка и социјална порака е секако присутен . Инаку самиот процес на работа беше во духот на меѓусебна доверба и препознавање на чувствителноста кон слични теми.
Постер за Skopje Jazz Festival
Трн: Како ја моделираше твојата уметничка визија во дизајнот на постерот за Џез Фестивалот? Дали беше предизвик да направиш нешто што е и уметничко и комерцијално?
Ѓорѓе: Кога ја добив поканата да го дизајнирам постерот за овогодинешниот Скопски џез фестивал, најмногу размислував за можноста да го усогласам мојот ликовен ракопис со препознатливиот визуелен идентитет што фестивалот низ годините ја градеше. Оттаму, беше огромен предизвик да се усогласат тие две работи.
Во обидите во кој премногу ги следев минималистичките решенија од некои претходни години сфатив дека ја губам мојата автентичност. Секако, интензивната комуникација со Оливер Белопета беше од особено значење бидејќи тој ме поттикна да креирам плакат кој пред се’ ќе биде во духот на мојот сензибилитет и тоа дека не треба по секоја цена да ја следам поетиката на идејните решенија од претходните години.
Предизвикот беше да направам нешто што е едновремено уметничко и јасно комуникативно — да ја задржи експресијата, но и да ја пренесе пораката.
Инаку, „комерцијалноста“ не ја чувствувам како ограничување туку како можност да ја спојам уметноста со секојдневието, да ја направам достапна и видлива.
Приказни од маргините“ и уметноста со став
Трн: Што значи за тебе да дадеш глас на маргините преку уметност? Дали сметаш дека уметникот има одговорност да зборува за оние што не се слушаат?
Ѓорѓе: Да зборуваш за маргините не е хуманитарен чин, туку потреба да се види светот во неговите пукнатини. За мене, тоа се места каде што се откриваат најискрени и често игнорирани слоеви на општеството.
Уметникот сметам дека има и морална и социјална одговорност: не да креира „убави објекти“, туку да отвора прашања, да потсетува, да провоцира, да согледува. Кога ја користиш уметноста како „алатка“ на критика, како простор за дијалог — тогаш таа добива поинакво „живо“ значење.
За мене, уметноста не е само естетика — таа може и треба да биде глас. Давањето простор на маргините, на оние што не се слушнати, на оние чиј глас е редуциран е начин да ја прошириме јавната свест, да покажеме дека реалноста не е само она што е централно, туку и она што е потиснато, скриено, заборавено.
Маргина како тема
Трн: Дали ‘маргина’ за тебе е само социјална категорија, или таа има и културна, психолошка димензија? Како ги одбираш приказните што ќе ги раскажеш?
Ѓорѓе: „Маргината“ за мене не е само социјална категорија. Таа е и културна, психолошка, и лична состојба. Кога раскажувам приказна од маргините, гледам човечка драма, трага на време, последица на систем, но и надеж, одржливост, отпор.
Работам со теми што ме допираат — било да се тие од општествениот контекст или од интимните приказни што ги собирам преку луѓето што ги среќавам. Маргината е место од кое се гледа појасно, затоа што е оддалечено од официјалниот поглед.
Преку тоа не ја барам „популарноста“, туку вистинитоста. Сметам дека преку искрен, не-романтизиран поглед на ваквите приказни, може да се разбуди емпатијата — и да се предизвика размислување. Уметноста треба да покрене прашањата што не ни се секогаш удобни, да ги осветли просториите што се мрачни. Да биде простор за критика, дијалог и, евентуално, трансформација.
Трн: Каква улога игра Центарот Јадро во твојата работа и воопшто во културната сцена кај нас? Дали Јадро е за тебе повеќе како платформа за слободен израз или како заеднички простор што ги поврзува уметниците?
Ѓорѓе: КСП Центар- Јадро за мене е повеќе од институција — тој е жив организам составен од луѓе со различни сензибилитети, простор во кој уметниците можат да експериментираат, но и да изградат микро заедници. Центар- Јадро создава услови каде што слободниот израз не е привилегија, туку нормален, природен дел од културниот екосистем. За мене, Јадро е место каде што идеите циркулираат, се судираат и растат. Во голема мера програмите што ги создаваме како тим се во насока на партиципациската пракса, нешто што и јас како метод го користам во мојата уметничка пракса, па оттаму сум среќен дека можам да го споделам тоа мое искуство во тоа што се обидуваме да го реализираме.
Центар- Јадро го гледам и како мост помеѓу идеите и реализацијата, помеѓу уметниците и публиката, помеѓу независната сцена и заедница. За мене, тоа е простор каде што уметниците не само што изложуваат, туку и соработуваат и разговараат.
Во средина каде институциите често се со лимитирани капацитети и сложени и непотребни бирократски процедури, Центар- Јадро дава слобода, автономија и простор за експеримент- место каде може да се ризикува, да се проба, да се греши — и повторно да се „стане“.
Интердисциплинарност и независна сцена:
Трн: Твојот интердисциплинарен пристап добро се вклопува со духот на независните уметнички простори како Јадро. Дали сметаш дека интердисциплинарноста е нужност за уметниците денес, особено во средина каде инфраструктурата е ограничена?
Ѓорѓе: За независната сцена интердисциплинарноста не е тренд, туку предизвик да се креира и комуницира во повеќе насоки, простор во кој се создава богата и разновидна сцена — каде медиумите слободно се мешаат и границите се рушат.
Јадро како платформа го поддржува токму тој дух: слободен израз, колективно делување, уметност што не признава строги жанровски поделби. Мојата практика природно се вклопува во тоа — како дел од пошироко движење кое го гледа уметничкиот процес како отворен, динамичен и инклузивен.
Во таа смисла, интердисциплинарноста е нужност — но и шанса: шанса уметноста да остане жива, релевантна и блиску до животот, луѓето и проблемите.
