Владината нестабилност и падот на центристичкото јадро го отвораат патот кон можен пресврт што би ја променил Франција – и можеби самата Европска Унија.
Франција повторно стои пред политичка крстосница. Оставката на премиерот Себастијен Лекорни, поднесена веднаш по формирањето на неговата влада, претставува не само институционален потрес, туку и симбол на продлабочената криза на системот кој веќе не произведува стабилност. Пет премиери за две години, парламент без јасно мнозинство и претседател чија популарност тоне – сето тоа создава впечаток на држава што ја губи својата политичка тежина.
Претседателот Емануел Макрон, некогаш симбол на европската самодоверба, денес делува како фигура опколена од сите страни: левицата го обвинува за елитизам, десницата за предавство на националните интереси, а граѓаните – за ароганција. Со парламент што одбива да соработува, Макрон се соочува со ограничен избор: распуштање на Националното собрание и нови избори. Но токму таму лежи и најголемиот ризик – сè повеќе анкети покажуваат дека Националното здружување (Rassemblement National) на Марин Ле Пен би можело да излезе како најголем победник.
Што би значело ако Ле Пен дојде на власт?
Марин Ле Пен со години се обидува да ја ублажи сликата за својата партија – од радикално, до „патриотско“ движење со фокус на економска заштита, контрола на имиграцијата и национален суверенитет. Но зад поумерениот настап стои иста стратегија: редефинирање на Франција во рамките на Европа, каде што националното право би имало примат над европското.
Таков пристап би можел да ја промени архитектурата на ЕУ. Ако една од двете клучни оски на Унијата (Франција и Германија) ја доведе во прашање заедничката правна рамка, целиот систем би влегол во институционален хаос. Одлуките во Брисел би станале потешки, компромисите поретки, а консензусот – невозможен.
Во внатрешната политика, победата на Ле Пен би значела построги закони за миграција, нов пристап кон религијата во јавниот простор и можеби ревизија на уставните механизми што ја гарантираат рамнотежата меѓу институциите. Тоа би можело да предизвика длабоки поделби – особено меѓу младите и урбаните слоеви кои ја гледаат Франција како отворено, мултикултурно општество.
Европскиот проект под прашање
Победата на крајната десница во Франција би имала ефект на геополитички земјотрес. ЕУ без активна француска поддршка би изгубила дел од својата способност за дејствување – од одбранбените иницијативи и санкциите кон Русија, до енергетската и климатската политика.
Ле Пен веќе најави дека не планира излез од еврозоната, но сака „длабока реформа“ на Унијата. Во превод – враќање на моќта кај националните држави и ограничување на улогата на Европската комисија. Тоа би можело да ги охрабри и другите евроскептични движења: Орбан, Мелони, словачките и холандските националисти би добиле нов сојузник во самото срце на Европа.
Таков блок би ја притиснал Унијата да попушти во своите основни вредности – демократија, солидарност, владеење на правото. А токму тие вредности се она што ЕУ ја прави повеќе од пазар – ја прави заедница.
Последици пошироко од Европа
Глобално, Франција под десничарска влада би можела да го промени балансот на силите во рамките на Западот. Париз би станал попретпазлив во односите со НАТО, би барал „нови безбедносни рамки“ со помала зависност од Вашингтон, а можеби и нови дипломатски отворања кон Москва. Такви сигнали би имале одек и во источна Европа, каде што земјите би морале повторно да ја преиспитаат својата доверба во француското лидерство.
На економски план, RN би туркала кон протекционизам и индустриска политика ориентирана кон домашниот пазар. Тоа би можело да ја разниша рамнотежата на внатрешниот европски пазар и да ги вознемири партнерите на Франција, особено Германија.
Но најголемата опасност можеби не е во конкретните политики, туку во симболиката на промената: ако Франција – земјата што ја роди идејата за европско единство – се сврти кон затворање и национализам, тогаш и самата Европа би можела да се повлече во себе.
Франција меѓу избор и предупредување
Она што денес се случува во Париз е предупредување за целата Унија: кога центарот ќе се истроши, екстремите ги полнат празнините. Макрон, со својата либерална визија, ја одржуваше рамнотежата меѓу модерната глобализирана Франција и нејзините стравови од губење идентитет. Но без доверба, без политички компромис и без стабилна влада, тој баланс може брзо да се сруши.
Ако Националното здружување навистина формира влада, тоа нема да биде само внатрешна промена. Ќе биде пресврт што ќе се почувствува во Брисел, Берлин, Вашингтон – и во секој агол каде што сè уште се верува дека демократијата е непоколеблива.
