Пролетта носи свежина, нови почетоци и обновена енергија. Но, освен физичкото чистење на домовите и улиците, потребно ни е и едно поинакво, подлабоко чистење, она што ќе го ослободи нашето општество од наталожените неправди, системската дискриминација и ригидните родови норми особено кога станува збор за жените. Што треба да исчистиме од нашето општество?
Патријархални остатоци во институциите
Жените и понатаму се соочуваат со системски бариери во политиката, науката, економијата и секојдневниот живот. Феминистичкото пролетно чистење треба да започне со прочистување на институциите, со поголема застапеност на жените во одлучувачките процеси, елиминирање на родовите предрасуди и поттикнување на еднакви можности за сите.
Во земјава, родовата еднаквост е приоритет, но сè уште постојат значајни разлики во застапеноста на жените во институциите. Според Индексот на родова еднаквост за 2022 година, земјата прави напори за подобрување на институционалната рамка, но жените остануваат недоволно застапени во одлучувачките позиции. Жените сочинуваат околу 40% од вработените во јавната администрација, но нивната застапеност во високи позиции е значително пониска. Во парламентот, жените заземаат околу 38% од местата, што е подобрување, но сè уште под идеалната рамнотежа. Во локалната самоуправа, бројот на градоначалнички е значително мал. Во судството, жените се подобро застапени, но во највисоките судски позиции доминираат мажи. Дополнително, Македонија работи на родово одговорно буџетирање, што треба да помогне во подобра распределба на ресурсите за родова еднаквост.
Глобално, родовата еднаквост во институциите варира значително. Во Европската Унија, жените сочинуваат 32% од министрите и 39% од членовите на парламентите.Во САД, жените заземаат 28% од Конгресот, а во корпоративниот сектор, само 8% од извршните директори на најголемите компании се жени. Во скандинавските земји, како Шведска и Норвешка, жените имаат значително поголема застапеност во политиката и јавните институции, со над 45% учество во парламентите. Во земјите во развој, родовата нееднаквост е уште поизразена, со многу малку жени во одлучувачки позиции.
Полова нееднаквост на работното место
Иако е 21 век, жените во многу професии сè уште заработуваат помалку од мажите за истата работа. Време е да исчистиме нерегуларните плати, невидливата работа која останува неплатена, како и културата што ги става жените на маргините во корпоративниот свет.
Во земјава, родовиот јаз во платите изнесува 18%, што значи дека жените во просек заработуваат 18% помалку од мажите за иста или слична работа. Жените се повеќе застапени во нископлатени професии, како образование, здравство и социјални услуги, додека мажите доминираат во техничките и инженерските професии, кои носат повисоки приходи. Во образовниот сектор, родовиот јаз во платите достигнува 33%, што е една од најголемите разлики во земјата.Во занаетчиските занимања, жените заработуваат 32% помалку од мажите. Во недвижностите и услужните дејности, жените имаат предност и заработуваат 14% повеќе од мажите.
Родовата разлика во платите варира значително во различни земји. Во Европската Унија, мажите во просек заработуваат 12.7% повеќе од жените. Најголем родов јаз во платите во ЕУ има Естонија (21.3%), Австрија (18.4%) и Чешка (17.9%). Најмал родов јаз има Италија (4.3%), Романија (4.5%) и Белгија (5%). Во Германија, разликата во платите меѓу половите изнесува 17.7%, а во Франција 13.9%. Во САД, жените заработуваат 16% помалку од мажите во просек, а само 8% од извршните директори на најголемите компании се жени.
Насилство врз жените и родовата дискриминација
Едно од најголемите општествени загадувања е насилството врз жените и физичкото и психолошкото и институционалното. Ова мора да биде приоритетно поле за прочистување. Потребни се подобри закони за заштита, посилна поддршка за жртвите и исчистување на наративите што ги оправдуваат насилниците.
Според податоците од Државниот завод за статистика, 15% од жените на возраст од 18 до 74 години во Македонија изјавиле дека биле жртви на психичко, физичко или сексуално насилство од интимен партнер. 8.4% од жените доживеале психичко насилство, вклучувајќи навреди, понижувања, забрани за работа и движење, како и финансиска контрола од страна на партнерот. Околу 1.1% од жените изјавиле дека биле жртви на сексуално насилство од интимен партнер. Најголем процент на жени кои доживеале насилство се на возраст од 65 до 74 години (18.7%). Во периодот 2017-2020, 22 жени биле убиени во Македонија поради родово базирано насилство, што се квалификува како фемицид. Дополнително, истражувањата покажуваат дека 50% од убиствата на жени се случиле во нивниот дом, а 25% во домот каде што живееле сами или со семејството. Во земјава, 60% од жените веруваат дека насилството врз жените е вообичаено, а речиси 30% сметаат дека е многу честа појава.
Родово базираното насилство е глобален проблем. Според податоците од Европската унија речиси половина од европските жени ќе доживеат барем еден облик на семејно насилство во својот живот. Во периодот 2010-2021, најмалку 6.593 жени биле убиени од машки член на семејството или партнер. Недостатокот на унифицирани податоци за родово базираното насилство во Европа ја отежнува борбата против него, бидејќи различни земји имаат различни дефиниции и правни рамки.
Глорификација на женската „жртва“
Премногу долго жените биле учени дека издржливоста и трпението се доблести, дека мора да се жртвуваат за семејството, за работата, за општеството. Време е да исчистиме идеите дека жената треба да се „поднесува“, наместо да бара правично место во светот.
Намалување на женските гласови во медиумите и јавноста
Колку жени аналитичарки гледаме на телевизија? Колку писателки, режисерки и новинарки имаат еднаков простор за да ги раскажат своите приказни? Треба да се исчисти наративот што ги турка жените во споредни улоги, а мажите во центарот на вниманието.
Во македонските медиуми, жените се значително застапени како новинарки, но нивната присутност во одлучувачките позиции е ограничена. Според истражувањата, новинарството се перципира како „женска професија“, но кога станува збор за раководни позиции, мажите доминираат. Жените се побројни во редакциите, но ретко се наоѓаат на позиции како главни уредници или директори на медиуми. Во јавните медиуми, како Македонската радио-телевизија (МРТ), има жени на уреднички позиции, но највисоките раководни места сè уште ги држат мажи. Во приватните медиуми, жените често се поставуваат за уредници на редакции, но ретко како управители или сопственици. Дополнително, жените новинарки се соочуваат со онлајн вознемирување, сексистички коментари и притисоци, што ја отежнува нивната работа и безбедност.
Глобално, жените во медиумите се соочуваат со слични предизвици. Во Европската Унија, жените сочинуваат 40% од новинарите, но само 27% од главните уредници. Во САД, жените се 38% од новинарите, но само 23% од извршните директори на медиумски компании. Во земјите во развој, жените новинарки се изложени на поголеми ризици, вклучително и цензура, закани и насилство. Медиумите често ги сензационализираат женските приказни, фокусирајќи се на скандали и приватни животи, наместо на нивниот професионален придонес.
Екофеминизам: борбата за животната средина и правата на жените
Жените низ светот, а особено во руралните области, ги носат последиците од климатските промени. Екофеминизмот гледа на животната средина и правата на жените како нераздвоиви—време е да го исчистиме игнорирањето на овој проблем и да ги ставиме жените во центарот на еко-политиките. Екофеминизмот ја поврзува борбата за родова еднаквост со еколошката правда, истакнувајќи како жените се непропорционално погодени од климатските промени и деградацијата на животната средина. Жените сочинуваат 80% од климатските бегалци ширум светот, бидејќи природните катастрофи и климатските промени ги погодуваат најмногу оние кои се економски и социјално маргинализирани. Во земјите во развој, 70% од жените зависат од земјоделството за егзистенција, но имаат ограничен пристап до земја, вода и ресурси. Жените имаат само 13% од земјиштето во светот, иако се главни носители на одржливи земјоделски практики. Во климатските преговори, жените сочинуваат помалку од 30% од делегатите, што значи дека нивниот глас е недоволно застапен во креирањето на еколошките политики. Во руралните области, жените трошат до 4 часа дневно за собирање вода и дрва, што ги прави директно зависни од природните ресурси и ранливи на климатските промени.
Овие податоци покажуваат дека жените не само што се погодени од еколошките проблеми, туку и играат клучна улога во нивното решавање. Екофеминизмот се залага за интегрирање на родовата перспектива во еколошките политики и зајакнување на жените како лидери во одржливиот развој.
Избришете ги родовите стереотипи
Дали девојките „треба да бидат нежни“, а момчињата „силни“? Дали жените „се природно посклонети кон грижа“, а мажите „за лидерство“? Време е да исчистиме вакви ограничувачки наративи кои диктираат како треба да се однесуваме според полот. Секој човек има право да го обликува својот живот без да биде ставен во родов калап.
Според истражување на Националниот младински совет на Македонија, 59.3% од младите сметаат дека мажите и жените немаат еднаков третман во општеството. Повеќе од половина испитаници веруваат дека родовите стереотипи се учат во домот и се пренесуваат од генерација на генерација. 51% од младите (15-19 години) сметаат дека не постојат „машки“ и „женски“ професии, но кај постарите генерации оваа перцепција е помалку застапена. 29% од младите мажи веруваат дека мажите „по природа“ се лидери, додека 72.2% од жените не се согласуваат со оваа изјава. 15.6% од младите жени би избрале жена за раководител, додека само 5% од младите мажи би избрале жена на лидерска позиција.
Родовите стереотипи се присутни глобално и влијаат на различни аспекти од животот: Жените сочинуваат само 27% од главните уредници во медиумите во Европската Унија. Во технолошките и научните области, жените често се соочуваат со „синдромот на измамник“ и мораат да работат повеќе за да докажат дека се подеднакво компетентни како нивните машки колеги. Во процесот на регрутирање, жените кандидатки често се оценуваат како помалку компетентни од мажите, иако имаат исти квалификации. Во многу технолошки компании, жените се исклучени од важни неформални мрежи и можности за менторство, што го отежнува нивниот професионален напредок. Овие податоци покажуваат дека родовите стереотипи имаат длабоко влијание врз образованието, кариерата и општествената перцепција на жените и мажите.
Нереални стандарди за телото—време е да исчезнат
Општеството поставува невозможни стандарди за женското тело, диктирајќи како треба да изгледа „идеалната жена“—слаба, но со обликувани облини, младолика засекогаш, негувана без „премногу труд“. Овие нереални стандарди создаваат анксиозност и несигурност. Време е да исчистиме токсичните пораки во медиумите и рекламите што ја дефинираат вредноста на жената според нејзиниот изглед.
Нереалните стандарди за телото се глобален проблем што влијае на самодовербата, менталното здравје и општествените перцепции за убавината. Во Европа, 61% од жените изјавиле дека чувствуваат притисок да изгледаат „совршено“ поради медиумите и социјалните мрежи. Во САД, 78% од девојките на возраст од 17 години се незадоволни од својот изглед, а 50% од нив се обиделе да изгубат тежина преку екстремни диети. Во Македонија, истражувања покажуваат дека 45% од младите жени чувствуваат анксиозност поради нереалните стандарди за телото што ги промовираат медиумите. Во модната индустрија, само 21% од моделите имаат „просечна“ телесна структура, додека останатите се под екстремни стандарди за слабост. На социјалните мрежи, 67% од младите жени користат филтри и апликации за уредување на фотографии за да изгледаат „подобро“.
Овие податоци покажуваат дека нереалните стандарди за телото имаат сериозно влијание врз самодовербата и менталното здравје, особено кај младите. Потребни се промени во начинот на кој медиумите и индустриите ја претставуваат убавината, како и поголема едукација за прифаќање на различноста.
Сексуално вознемирување—доволно беше!
„Само комплимент“, „се шегуваше“, „не е толку страшно“—фрази со кои се оправдува сексуалното вознемирување на работното место, во јавноста, па дури и дома. Време е да исчистиме оправдувања за насилството и да ги ослободиме жените од стравот и тишината.
Истражување на универзитетите во Македонија покажало дека 10% од студентките биле сексуално вознемирувани, најчесто од колеги, но и од професори и административен персонал. 80% од студентките кои биле жртви на сексуално вознемирување го споделиле своето искуство со пријатели или семејството, но не го пријавиле на универзитетите поради недоверба во институциите.
Според Светската здравствена организација, 35% од жените во светот искусиле физичко или сексуално насилство од интимен партнер или непартнер во одреден момент од животот. Национални студии покажуваат дека во некои земји до 70% од жените доживеале физичко или сексуално насилство од интимен партнер. Околу 120 милиони девојчиња под 18 години во светот (малку повеќе од 1 во 10) искусиле принуден сексуален однос или друг вид присилни полови дејствија.
Токсична мажественост—култура што треба да исчезне
Машките не треба да бидат „непоколебливи“, „емоционално недостапни“ или „агресивни“ за да докажат дека се „вистински мажи“. Токсичната мажественост ги ограничува мажите исто како што ги притиска жените. Време е да исчистиме токсичните модели на однесување и да оставиме простор за вистинска емоционална слобода.
Во Европа, 65% од случаите на семејно насилство се поврзани со токсични машки норми. Истражувања покажуваат дека мажите кои веруваат во традиционалните машки улоги имаат 40% поголема веројатност да учествуваат во насилни инциденти.
Сексистички шеги—не се смешни!
„Жените не знаат да паркираат“, „Местото на жената е во кујната.“ „Жените се премногу емоционални за да бидат лидери.“ „Ако жена каже ‘не’, значи ‘можеби’, ако каже ‘можеби’, значи ‘да’.“
Сексистичките шеги ја нормализираат дискриминацијата – Кога сексистичките шеги се прифаќаат како „нормални“, тие го зацврстуваат системското потценување на жените. Го поттикнуваат насилството – Истражувањата покажуваат дека хуморот што ги деградира жените може да доведе до оправдување на родово базираното насилство. Ги ограничуваат можностите на жените – Кога жените постојано се прикажуваат како „неспособни“ или „емоционални“, тоа влијае на нивната застапеност во лидерските позиции и професионалниот напредок. Создаваат токсична средина – Жените кои работат во средини каде што сексистичките шеги се чести, често се чувствуваат непријатно и демотивирано.
Негативни приказни за жените—време е за нова нарација
Премногу долго жените се прикажани како „предавнички“, „манипулативни“, „премногу чувствителни“ или „непријатни ако бараат права“. Време е да исчистиме ваквите наративи и да создадеме простор за комплексни и реални приказни за жените—оние што ја прикажуваат нивната сила, интелигенција и разновидност.
Пролетното чистење започнува сега!
Ова не е само метафора, туку повик за акција. Со секојдневните мали промени, од начинот на кој разговараме, до политичките и законските одлуки, можеме да создадеме почисто, поправедно општество. Време е да ги исчистиме застарените идеи и да создадеме нова ера на еднаквост.
Да го направиме ова „чистење“ уште погласно и поефективно?
