Секои 10 минути, партнери и членови на семејството намерно убиле жена во 2023 година. Убиствата поврзани со родот (фемицид/феминицид) се најбруталната и најекстремна манифестација на насилство врз жените и девојчињата.
Најновиот извештај од Канцеларијата на ОН за дрога и криминал (UNODC) и UN Women, објавен на Меѓународниот ден за елиминација на насилството врз жените и почетокот на 16-те дена активизам против родово базирано насилство, покажува дека фемицидот е во пораст низ целиот свет. Иако постои зголемена свест и јавен протест против овие убиства, потребно е многу повеќе за да се спречи насилството врз жените, да се спречи неговата ескалација, да се обезбедат соодветни услуги за преживеаните и да се казнат сторителите.
Фемицидот (или феминицид, како што се нарекува во некои контексти) се дефинира како намерно убиство со мотивација поврзана со полот. Тој се разликува од хомицидот, каде мотивацијата можеби не е поврзана со полот.
Фемицидот е поттикнат од дискриминација против жените и девојчињата, нееднакви односи на моќ, родови стереотипи или штетни општествени норми. Тоа е најекстремната и најбруталната манифестација на насилство врз жените и девојчињата, која се случува на континуум од повеќе и поврзани форми на насилство – дома, на работни места, училишта или јавни простори – вклучувајќи интимно партнерско насилство, сексуално вознемирување и други форми на сексуално насилство, штетни практики и трговија со луѓе.
Жените и девојчињата најчесто се убиени од тие што им се најблиски
Во 2023 година, околу 51.100 жени и девојчиња ширум светот биле убиени од нивни интимни партнери или други членови на семејството (вклучувајќи татковци, мајки, чичковци и браќа). Ова значи дека, во просек, 140 жени или девојчиња се убивани секој ден од некој од нивното семејство. Сегашните и поранешните интимни партнери се далеку најверојатните сторители на фемицид, сочинувајќи во просек 60% од сите убиства поврзани со интимен партнер и семејство.
Во многу случаи, само убиства поврзани со пол, извршени од интимен партнер или член на семејство, се броени како фемициди – но знаеме дека фемициди се случуваат и надвор од приватната сфера. Тие можат да бидат поврзани со силување или сексуално насилство од непознато лице; со штетни практики како што е женското генитално осакатување или таканаречените убиства „од чест“; резултат на злосторства од омраза поврзани со сексуална ориентација или родов идентитет; или поврзани со вооружен конфликт, банди, трговија со луѓе и други форми на организиран криминал.
Оваа година е забележан највисок број фемициди извршени од интимни партнери или членови на семејство, што укажува дека светот не успева да спречи смртни случаи што можеа да бидат избегнати преку рана интервенција, родово-одговорно спроведување на законот и пристап до поддршка и заштита насочена кон преживеаните.
Фемицидот е универзален проблем
Фемицидот е глобална криза која ги погодува жените и девојчињата во секоја земја и територија. Според новиот извештај, во 2023 година, Африка забележала најголем апсолутен и релативен број на убиства на жени и девојчиња од страна на интимни партнери и членови на семејство, со околу 21.700 жртви (2,9 на 100.000 жители). Америките и Океанија исто така забележале високи стапки (1,6 и 1,5 на 100.000), додека во Азија и Европа тие се значително пониски (0,8 и 0,6 на 100.000).
Вистинскиот обем на фемицидот веројатно е многу поголем
Иако бројките во извештајот се загрижувачки високи, тие се само врвот на ледениот брег. Многу жртви не се евидентирани: за околу 4 од 10 намерни убиства на жени и девојчиња, нема доволно информации за да се идентификуваат како родово мотивирани.
За да се разбере и одговори на вистинскиот обем на проблемот, потребни се сеопфатни и дезагрегирани податоци. За таа цел, UNODC и UN Women развија статистичка рамка за мерење на родово мотивирани убиства на жени и девојчиња („фемицид/феминицид“), одобрена од Статистичката комисија на ОН во март 2022 година.
Зад секоја бројка се крие жена или девојче чии животи биле брутално прекинати поради машко насилство, мизогинија и општествени норми што толерираат и одржуваат насилство врз жените и девојчињата
Одредени групи жени и девојчиња се изложени на поголем ризик
Жени во јавниот живот, вклучувајќи политичарки, бранителки на човекови права и новинарки, често се мета на насилство – онлајн и офлајн – што понекогаш завршува со фатални последици.
Жените активистки за заштита на животната средина учествувале во најмалку четвртина од сите социо-еколошки конфликти до јануари 2022 година, и во 81 од тие конфликти, тие биле убиени. Во 2023 година, Канцеларијата за човекови права на ОН (OHCHR) алармираше дека бранителките на човекови права се цел двапати: поради нивната работа и нивниот пол. OHCHR документираше најмалку 34 убиства на бранителки на човекови права во земји зафатени со конфликти во 2022 година.
И покрај недостигот од податоци, достапните докази од Канада и Австралија покажуваат дека домородните жени се несразмерно погодени. Во Канада, во 2021 година, стапката на женски убиства меѓу домородни жени беше пет пати повисока од онаа кај недомородни жени (4,3 на 100.000).
Со зголемување на насилството врз трансродови и родово различни лица, истражувањето „Trans Murder Monitoring 2023“ покажа дека 94% од 321 убиени транс и родово различни лица биле транс жени или транс феминини лица. Ова е само делумен увид, бидејќи не сите жртви се идентификувани како транс или родово различни во извештаите за нивната смрт.
Фемицидот може и мора да се спречи
Родовите убиства и другите форми на насилство врз жени и девојчиња не се неизбежни. Често, фемицидот е кулминација на повторувачки и ескалирачки епизоди на насилство, што значи дека може и мора да се спречи доколку раните знаци се адресираат навремено.
Иницијативите што се фокусираат на примарна превенција, промена на општествени норми и вклучување на заедниците за создавање нетолеранција кон насилството, се најуспешни.
Полицијата и правосудството играат клучна улога – со тоа што ќе им веруваат на преживеаните, ќе реагираат на пријави за насилство и ќе ги казнат сторителите за да се стави крај на неказнивоста.
Прегледите на случаи со учество на заедници и семејства се ветувачки пристап за подобрување на институционалниот одговор. Пример: Во Јужна Африка, значително намалување на фемицидот се поврзува со цврсти закони и контроли на огнено оружје.
Во Нов Зеланд, Комитетот за преглед на смртни случаи поврзани со семејно насилство анализираше 320 случаи (2009–2020) и откри дека 56% од жртвите биле жени и девојчиња. Комитетот предложи пристапи базирани на Маори-перспектива, фокусирани на благосостојба и подобро разбирање на културните и системските пречки.
Но она што сигурно го знаеме е дека женските организации играат клучна улога во спречувањето на насилството, преку политика, притисок врз властите и поддршка за преживеаните. Сепак, во 2022 година, помалку од 1% од светската помош за развој беше насочена кон насилството врз жените.
