Пожарот што ја зафати населбата Трубарево на 17 септември 2025 година е повеќе од локален инцидент. Наместо само уште една црна хроника, пламените јазици открија сложена приказна за институционални пропусти, контроверзни дозволи и опасно приближување на токсичен отпад до луѓето. Она што излезе на виделина е вистинска мапа на слабости во системот за управување со отпад и заштита на животната средина.
По пожарот, воздухот беше густ со чад, а жителите алармираа на мирис на хемикалии. Но најалармантно од сè беа податоците што следеа – мерења на штетни супстанци, меѓу кои и присуство на тешки метали, вклучувајќи и кадмиум, еден од најопасните загадувачи со директни здравствени последици. Според првичните токсиколошки анализи, постои сериозна веројатност дека во процесот на согорување на електронски отпад, во воздухот и околината се ослободиле канцерогени материи и тешки метали. Посебно загрижувачки е влијанието на кадмиумот – метал кој, дури и во мали концентрации, може да предизвика трајни оштетувања на бубрезите, белите дробови и коските, а кај децата – нарушувања во растот, развојот и когнитивните функции.
Од чад до системски скандал
На 17 септември во објект во Трубарево избувнува пожар. Дирекцијата за заштита и спасување информира дека гори магацин на „Ф-Групација“, каде што се складира електронски отпад. „Нула отпад“ не е формален оператор, иако јавноста прво ја посочи како виновник. Пожарот е ставен под контрола, но густ чад го прекрива Скопје.
Следниот ден, Министерството за животна средина започнува да објавува дневни извештаи за концентрацијата на PM₁₀ честички во Трубарево, тврдејќи дека состојбата е под контрола. Медиумите известуваат дека објектот е заведeн како Ф2 – фарма (историски млекара), што ја доведува во прашање законитоста на лиценцата.
Веќе на 19 септември, Телма („КОД“) објавува дека „Ф-Групација“ имала дозвола за управување со отпад – дури и продолжена. Според податоците, дозволено било дневно складирање на 20 тони неопасен и 0,5 тони опасен отпад. Во изминатите четири години, инспекциите извршиле пет контроли, без забележани прекршоци.
Министерството за внатрешни работи на 20 септември соопштува дека поднело кривична пријава против четири лица поврзани со „Ф-Групација“ и „Нула отпад“, за загрозување на животната средина. Обвинителството отвора истрага и изрекува мерки притвор и куќен притвор.
Јавноста бара одговор: како е можно фарма во населено место да добие лиценца за опасен отпад? Министерството се брани со извештаи за квалитет на воздух, но не дава јасен одговор за процедурите при издавање и продолжување на дозволата.
Мрежа на одговорности
Она што произлезе од овој инцидент е сложена мрежа на институционални, корпоративни и надзорни пропусти:
Ф-Групација поседувала лиценца, но користела објект со несоодветна (Ф2) катастарска намена. Нула отпад, иако без формална дозвола за тоа место, доставувала отпад до истиот објект. Министерството за животна средина продолжило лиценца и покрај очигледни прекршувања на законските услови. Инспекциите не алармирале и покрај пет извршени контроли. Општината не реагирала урбанистички, иако објектот не бил индустриски. МВР и обвинителството дејствувале дури по еколошката катастрофа – реактивно, не превентивно.
Последици: отровот не го бира жртвите
Иако чадот се повлече, вистинските последици од пожарот допрва ќе се чувствуваат. Најтешката од нив е – здравствената закана од тешки метали, посебно кадмиумот. Кога електронскиот отпад гори, во воздухот се ослободуваат микрочестички кои не се гледаат со голо око – но нивното влијание може да биде катастрофално.
Кадмиумот е познат невротоксин и канцероген, кој при вдишување преку контаминиран воздух, може да се таложи во телото со години. Најпогодени се децата, чии органи се во развој, а имунолошкиот систем е послаб. Кај нив, изложеноста на кадмиум може да предизвика: нарушувања во развојот на мозокот, намалени когнитивни способности и учење, оштетување на бубрезите и коскеното ткиво, зголемен ризик од хронични заболувања подоцна во животот. Дополнително, кадмиумот не исчезнува брзо од почвата и водата – што значи дека долгорочната изложеност може да влијае и преку храна, особено ако во близина се одгледуваат земјоделски култури.
Пожарот во Трубарево не е само локална трагедија, туку сигнал дека системот за управување со отпад е сериозно компромитиран. Кога една фарма може да добие лиценца за опасен отпад, тоа значи дека правните норми и процедурите се или игнорирани или злоупотребени. Јавноста има право да знае кој го дозволил тоа, а институциите должност да обезбедат одговорност.
При анализата се користени информации објавени во медиумите Телма, Слободен печат , Либертас, 24info.mk и Министерство за животна средина.
