Оваа година, алармантните сигнали најмногу укажуваат на Шведска. Иако многу прогресивци сè уште ја сметаат за социјалистички рај, богатството на милијардерите во Шведска се зголеми за четири процентни поени, достигнувајќи 31 процент од БДП – што претставува и најголемо зголемување и највисоко ниво меѓу 20-те водечки економии опфатени во мојата анализа.
Шведска има 45 милијардери, што претставува околу 1,5 пати повеќе по глава на жител отколку САД, кои често се опишуваат како земја што доживува ново златно доба. Најбогатиот Американец во историјата бил Џон Д. Рокфелер, околу 1910 година, кога неговото богатство изнесувало повеќе од 1,5 проценти од американскиот БДП.
Функционалната економија создава избалансирана класа на милијардери
Денес, ниту еден Американец не се приближува до тој удел. Земјата на современите Рокфелери е Шведска, каде што седум тајкуни имаат лично богатство кое, во однос на националниот БДП, го надминува она на Рокфелер во неговиот зенит.
Функционалната економија создава избалансирана класа на милијардери – со преовладувачко „добро“ богатство, стекнато во индустрии како што се технологија или производство, наместо „лошо“ богатство, кое потекнува од сектори како недвижности или суровини. Тоа не значи дека недвижностите или суровините се по својата природа негативни, но тие придонесуваат помалку за продуктивноста и поретко се ценети од општеството како што се, на пример, автомобилската индустрија или софтверскиот сектор.
Во Шведска, бројот на „добри“ милијардери е само половина од бројот на „лоши“. Иако земјата се смета за жариште на технолошко претприемништво, само тројца такви милијардери се најдоа на листата на „Форбс“. Со само 12 проценти, уделот на „доброто“ богатство што го поседуваат шведските милијардери е трет најнизок меѓу 10-те најразвиени економии.
Шведска го поттикна создавањето богатство по напуштањето на социјалистичкиот модел
Шведска почна да го стимулира создавањето богатство по неуспехот на повоениот експеримент со екстремен интервенционизам и проширена социјална држава. Високите даноци ги протераа познатите личности и индустријалци од земјата, што резултираше со поголема загуба на капитал отколку добивка преку даночни приходи. Финансиската криза од почетокот на 1990-тите ја принуди земјата повторно да ја преиспита својата посветеност на социјализмот.
Шведска не ги укина бесплатното образование и здравствената заштита, кои и натаму се финансираат преку високи персонални даноци. Но, истовремено, значително ја намали социјалната држава и ги укина или намали даноците на богатство, наследство, корпоративни профити и недвижен имот.
Речиси 70% од богатството на шведските милијардери потекнува од наследство
До средината на 2000-тите, ултрабогатите веќе не ја напуштаа Шведска – напротив, денес тие доминираат. Речиси 70 проценти од богатството на шведските милијардери потекнува од наследство – трет највисок процент во мојата анализа, веднаш зад Франција и Германија, продолжува Шарма.
Шведска не е единствената развиена држава со опсежна социјална заштита што доживеала бум на милијардери во последниве години – Франција е уште еден пример – но секоја земја има свои специфични дисбаланси. Во Шведска, тие се манифестираат преку нееднакви даночни политики и евтина ликвидност. Земјата го оданочува капиталот значително помалку од трудот, а во одредени случаи данокот на капитал е дури и регресивен.
Годишниот данок на недвижности е ограничен на помалку од 1.000 евра, што е значајна поволност за богатите. Дополнително, Шведска одржува каматни стапки далеку под европскиот просек – ниските стапки го зголемуваат богатството преку повисоки цени на активите и овозможуваат полесно задолжување за дополнително збогатување.
Политичката дискусија сè уште не ја допира нееднаквоста
На последните избори, политичкото незадоволство беше насочено кон имигрантите и криминалот, а не кон економската нееднаквост. Многу од највлијателните бизнис семејства се познати по својата дарежливост, а не по јавното демонстрирање на богатството – што можеби објаснува зошто досега избегнале политичка критика. Но, композитниот ранг на Шведска според трите индикатори за милијардери сега е најлош меѓу 20-те следени земји – и тоа не е добар знак.
„Почнав да ги спроведувам овие анализи во 2010 година“, пишува Шарма, „кога експлозијата на ‘лоши’ милијардери во Индија предизвика реакција против создавањето богатство, доволно силна за да го забави деловниот раст.“
Секоја здрава економија мора да го поттикнува создавањето богатство
Во текот на следната деценија, слабите резултати на индикаторите за милијардери беа предвесници на бунтови ширум светот – вклучувајќи ги протестите во Чиле, кои кулминираа со немири против социјалната нееднаквост во 2019 година, и во Франција, каде што во 2023 година избувнаа движења под мотото „даночете ги богатите“. Таму, гневот беше насочен кон конкретни милијардери.
Овие класни конфликти можат брзо да ескалираат, поттикнати од политички промени. Како што вели шведскиот економист Јохан Норберг, неговата татковина е „нација на екстреми“, склона да ги игнорира проблемите сè додека не станат преголеми за игнорирање – и тогаш сите реагираат истовремено. „Ќе се предомислиме“, додава тој.
Секоја здрава економија мора да го поттикнува создавањето богатство, особено во продуктивните сектори. Но, рамнотежата е клучна. Преголема концентрација на богатство во рацете на премногу милијардери од „погрешен“ тип го изложува општеството на ризик од политички превирања и радикални промени во економските политики. Шведска во моментов е плодна почва за вакви турбуленции.
Извор: Index.hr
