Европската политика влегува во фаза во која домувањето станува новата водилка меѓу поборниците на социјалната држава и оние кои ја градат својата сила врз незадоволството и чувството на исклученост. Податоците од новото истражување на Progressive Politics Research Network (PPRNet) јасно упатуваат дека растечките цени на станови и рентите се една од најмоќните причини за ослабениот рејтинг на центар-левицата во Европа — и истовремено најголемата можност повторно да изгради широка општествена коалиција.
Професорот Ајдан Риган од Универзитетскиот колеџ во Даблин истакнува дека цената на домувањето денес е и економско, и политичко, и генерациско прашање. Според него, само партии кои ќе понудат убедливи, кредибилни и долгорочни решенија можат повторно да ја повратат довербата кај гласачите што сè повеќе се чувствуваат истиснати од сопствените градови. Риган предупредува дека игнорирањето на ова прашање ќе значи уште поголем прилив на гласови кон радикалната десница, која вешто го користи чувството на економска неправда.
Според последниот извештај на Евробарометар, трошоците за дом претставуваат најважен фактор за гласачко однесување во изборите во 2024 година за Европскиот парламент. Проблемот не го засега само најсиромашниот слој — туку целата долна и средна класа, вклучително и професии што претходно се сметаа за стабилни и со сигурни примања: наставници, медицински сестри, јавни службеници. Во многу европски градови, овие категории веќе не можат да си дозволат да живеат таму каде што работат.
Погледот кон последните две децении ја открива длабочината на кризата. Во ЕУ, просечните цени на недвижен имот се зголемени за речиси половина, а изнајмувањето е поскапо за околу една четвртина. Во главните европски метрополи, порастот достигнува и 50% само во периодот 2015–2023. Во меѓувреме, платите растеа бавно и нерамномерно, создавајќи генерациски јаз меѓу оние кои веќе поседуваат недвижнини и оние кои се принудени трајно да изнајмуваат.
Истражувачот Мартин Винеес Ларсен од Универзитетот во Архус нагласува дека кризата не е последица само на десничарски политики: голем дел од падот на социјалното домување во Данска се случил под социјалдемократски влади. Причината, според него, лежи во променетата социјална структура на поддржувачите на левицата: додека жителите на социјално домување се сè почесто лица од пониски примања и имигрантско потекло, гласачите на левицата стануваат посредно ориентирани, пообразовани и поафлуентни. Таа промена создала политичка тишина околу тема што некогаш била централна за левицата.
Но Винеес Ларсен заклучува дека токму длабочината на кризата денес отвора целосно нова можност: социјалдемократските партии имаат простор да ја редефинираат целта на социјалното домување како општа, а не исклучиво социјална политика — нешто што ќе биде атрактивно и за млади семејства и за урбани професионалци што се целосно исклучени од пазарот.
Паралелно со тоа, се посочува дека левицата може да добие силна изборна предност ако понуди нов модел на пристапно сопствеништво. Повеќето Европејци сè уште го гледаат сопствениот дом како клуч во животната стабилност. Но, во последните дваесет години, стапките на сопствеништво опаѓаат – особено кај младите и кај домаќинствата со пониски примања. Тоа создава генерација што живее во трајна неизвесност.
Истражувањата ја потврдуваат и улогата на десничарските партии, кои сè почесто ја редефинираат дебатата за домување како прашање на идентитет, семејни вредности и „патримониум“. Според професорката Доротее Боле од Универзитетот во Виена, радикалната десница на тој начин вешто го претвора незадоволството од станбениот пазар во квазикултурна битка. Во Унгарија, партијата Фидес го врзува домувањето со пронаталистичка политика, нудејќи неповратни средства само на унгарски семејства. Таквите модели ја цементираат нееднаквоста и ја претвораат во национална идеологија.
За истражувачите од PPRNet заклучокот е јасен: ако левицата не ја претвори кризата на домување во своја централна политичка битка, радикалната десница ќе продолжи да го претвора незадоволството во политичка поддршка. Но доколку левицата успее да го редефинира домувањето како јавно добро, како инфраструктура подеднакво важна како училиштата или здравството, таа може повторно да изгради широка коалиција што ќе го надмине класниот, генерацискиот и културниот јаз.
Во Европа, велат истражувачите, иднината на левицата можеби никогаш не зависела повеќе од толку основно и толку човечко прашање: правото на дом.
