Фразата „европски повраток кон нуклеарното“ сè почесто се користи за да се опише актуелниот тренд, во кој нуклеарната енергија повторно се гледа како клучен инструмент за обезбедување енергетска независност, намалување на емисиите на јаглерод диоксид и стабилизирање на електричната мрежа. Овој пресврт доаѓа во време кога побарувачката за струја во Европа забрзано расте поради развојот на центри за вештачка интелигенција, проширувањето на дигиталните технологии и растот на бројот на електрични возила.
Промената беше драматично забрзана по руската инвазија врз Украина, кога европските држави мораа да се откажат од рускиот гас и нафта. Во тој момент стана јасно колку е ранлив европскиот енергетски систем. Нуклеарната енергија повторно се отвора како стабилна алтернатива што може да го замени гасот и јагленот. Дополнително, ураниумот – клучното гориво за нуклеарните централи – може да се обезбеди од повеќе извори, вклучувајќи ги Канада и Казахстан, што ја намалува зависноста од нестабилни региони.
Амбициите на Европската унија за климатска неутралност до 2050 година и целта за намалување на емисиите за 55% до 2030 година се уште една причина за „повратокот“ кон нуклеарната опција. Нуклеарната енергија не испушта CO₂ при производство, а Европската комисија во 2022 година ја вклучи во зелената таксономија, што ја стави рамо до рамо со обновливите извори во поглед на пристап до инвестиции и финансиски инструменти.
Проекциите покажуваат дека европската побарувачка за електрична енергија ќе порасне за 50 до 80 проценти во следните децении. Иако ветерната и соларната енергија напредуваат, тие не можат да обезбедат доволно стабилна и континуирана испорака за да ја поддржат целата електромрежа. Нуклеарната енергија, според експертите, треба да ја обезбеди основната стабилност на системот. Европскиот комесар Јозеф Сикела предупреди дека „Европа не може да живее во идеализиран балон на вредности“ и дека комбинацијата на нуклеарна и обновлива енергија е единствениот одржлив пат кон енергетска безбедност.
Но, еколошките организации се силно против оваа политика. Тие стравуваат дека враќањето кон нуклеарните постројки ќе го поткопа долгодеценискиот напор за развој на чисти технологии. Претставници на климатските организации велат дека нуклеарните централи се прескапи, се градат премногу бавно и создаваат долготраен радиоактивен отпад. Според Томас Луис од Европската климатска мрежа, „енергетските лобија го користат војниот контекст како изговор за запирање на климатските реформи“.
Европската унија тврди дека интересите на животната средина и нуклеарниот развој може да се помират преку воведувањето на малите модуларни реактори (SMR). Овие реактори се помали, поевтини, побезбедни и многу побрзи за изградба од традиционалните големи нуклеарни централи. Во 2024 година ЕУ го формираше Европскиот индустриски сојуз за SMR, кој обединува над 350 компании, научни институции, локални власти и организации. Планот е првите демонстративни постројки да бидат пуштени во работа во Чешка, Полска и Франција до почетокот на 2030-тите години.
Според податоците, нуклеарната енергија во 2024 година учествувала со 24 проценти во вкупното производство на електрична енергија во Европската унија. Европската комисија во својот најнов извештај проценува дека до 2050 година ќе бидат потребни 241 милијарда евра инвестиции во нуклеарниот сектор, од кои 205 милијарди за изградба на нови централи, а 36 милијарди за продолжување на животниот век на старите.
Новата енергетска реалност носи и промени во политиките на земјите-членки. Белгија го укина законот за постепено гасење на нуклеарните реактори, отворајќи простор за градба на нови. Германија, под новата влада, го ублажи долгогодишниот антинуклеарен став и сега нуклеарната енергија ја третира рамноправно со обновливите во европското законодавство. Данска размислува за укинување на четиридецениската забрана за нуклеарна енергија, а Италија веќе изгласа закон кој го подготвува теренот за враќање на нуклеарните централи до 2030 година. Полска почна да гради нуклеарна централа со планирано пуштање во употреба во 2033 година. Во Шпанија, пак, владата е под силен притисок да се откаже од планот за гасење на постојните реактори, особено по масовниот прекин на струја минатата пролет.
Европскиот сојуз за енергетски истражувања нагласува дека иднината ќе бара максимално искористување на сите нискојаглеродни извори. Според нив, нуклеарната енергија и обновливите извори не се спротивставени стратегии, туку паралелни патеки кон истата цел. Во перспектива, научниците се надеваат дека нуклеарната фузија – речиси целосно „зелена“ технологија без ризик од катастрофи и без долготраен отпад – би можела да стане реалност за три децении.
Европа, соочена со економски, политички и климатски предизвици, избира пат што ја комбинира традицијата на нуклеарната енергија со амбицијата за зелена иднина. Според многумина, ова е единствениот реален начин да се обезбеди стабилна, безбедна и одржлива енергетска иднина за континентот.
Извор:Index.hr
