И покрај глобалниот пад на употребата на тутун, новиот извештај на Светската здравствена организација (СЗО) објавен на 8 октомври 2025 година укажува дека Европскиот регион на СЗО останува со највисока стапка на консумација на тутун во светот. Особено алармантен е растечкиот тренд на користење електронски цигари (е-цигари) кај децата и адолесцентите, што создава нова генерација зависници од никотин.
Европа го води светот, но по лош показател
Според извештајот кој ги опфаќа трендовите од 2000 до 2024 година и проекции до 2030, употребата на тутун во светот опаѓа – од 1.38 милијарди корисници во 2000 година на 1.20 милијарди во 2024. Тоа е резултат на засилени мерки за контрола на тутунот. Сепак, европските земји бележат најмало намалување и го носат најголемиот товар од ризици поврзани со хронични незаразни болести (НЗБ) како рак и кардиоваскуларни заболувања.
Во 2000 година, 34.9% од возрасните во Европа користеле тутун. До 2024 таа бројка се намалила на 24.1% – што претставува 173 милиони луѓе – но тоа е далеку од целта за 30% намалување до 2025, поставена со Целта за одржлив развој (СДГ) 3.a. Намалувањето е предвидено да изнесува само 19%.
Жените – најбавен напредок
Употребата на тутун кај мажите е намалена значително – од речиси 50% во 2000 на 30.8% во 2024. Кај жените, пак, прогресот е значително послаб: од 22.3% на 17.4%, со прогноза да остане над 16% до 2030. Иако Европа има само една четвртина од светското население, има над 40% од сите жени-пушачи во светот.
Овој дисбаланс е спротивен на глобалниот тренд, каде жените предводат во откажувањето од тутун.
Бум на е-цигари кај младите
Најзагрижувачки дел од извештајот е податокот дека употребата на е-цигари експлодирала – особено кај младите. Во Европа, 14.3% од адолесцентите (13–15 години) користат е-цигари – највисока стапка во светот. Ова е тројно повеќе отколку кај возрасните. Кај момчињата, користењето е-цигари е 2.7 пати повисоко отколку кај мажите, а кај девојчињата – 3.6 пати повеќе отколку кај жените.
Како што истакна Кристина Мауер-Стандер, регионален советник на СЗО за контрола на тутунот:
“Маркетингот на индустријата – преку вкусови, привлечен дизајн и социјални медиуми – создава нова генерација зависници од никотин.”
Покрај тоа, 11.6% од младите во Европа користат некој облик на тутун, а стапката на пушење цигари кај адолесцентите е исто така највисока во светот (8.4%), со девојчињата (8.7%) пред момчињата (8.2%).
Има надеж – некои земји се на вистинскиот пат
Иако ситуацијата изгледа мрачна, има позитивни примери. Единаесет земји од европскиот регион веќе ја постигнале или се на добар пат да ја постигнат целта од 30% намалување на употребата на тутун до 2025. Осум земји се блиску, со намалувања од 25% или повеќе, а шест земји можат да ја достигнат целта со мали засилувања во политиките.
Што може да се направи?
Според СЗО, решението лежи во спроведување на проверени политики базирани на Рамковната конвенција за контрола на тутунот (FCTC). “Брзи победи” се можни во рок од еден политички циклус (1–5 години), со мерки како: Високи даноци на тутунот, целосна забрана за пушење на јавни места, забрана на рекламирање, промоција и спонзорство и лесно достапна поддршка за откажување
Но реалноста е дека до 2024 година само 28 од 53 земји имаат препорачани даноци, 18 имаат целосни забрани за пушење во јавни простори, 13 целосно ги забрануваат сите облици на рекламирање на тутун а 12 нудат поддршка за откажување на ниво на најдобра практика
Новите податоци не оставаат простор за самозадоволство. Европскиот регион, некогаш предводник во јавноздравствени реформи, сега заостанува зад светот кога станува збор за контрола на тутунот. Без итна интервенција, генерациите кои доаѓаат ќе се соочат со скапи здравствени последици. Време е за акција – научно базирана, силно спроведена и насочена кон заштита на најранливите.
