Европскиот парламент вчера изгласа значајни измени на Регулативата за производи без обезшумување – закон кој требаше да спречи увоз на стока што поттикнува уништување на шумите ширум светот. Со новата верзија, правилата се разредуваат, обврските на компаниите се намалуваат, а примената се одложува уште една година, што според дел од европратениците претставува сериозен чекор назад во европската климатска политика.
Регулативата, усвоена во 2023 година, забранува увоз на клучни суровини и производи – како кафе, какао, соја, добиток, палмино масло, дрво, гума – доколку нивното производство е поврзано со уништување шума или деградација на шумски екосистеми. Првично, таа требаше да стапи во сила на 30 декември 2024 година. Но Европската комисија минатата година побара одложување од 12 месеци, а сега бара и дополнителна една година, повикувајќи се на „технички проблеми“ со ИТ системот што треба да ја следи проверката на потеклото на производите.
Гласањето откри нови политички линии во Парламентот. Десноцентристичката Европска народна партија (ЕПП), заедно со Европските конзервативци и реформатори (ЕЦР), Патриотите за Европа и дел од либералите од Renew Europe, формираа мнозинство што ги поддржа измените. Против гласаа социјалдемократите, Зелените и европската Левица, предупредувајќи дека Европската унија ризикува да ја ослаби една од своите најважни еколошки регулативи.
Со новите правила, средните и големите компании ќе треба да почнат да се усогласуваат со регулативата дури од 30 декември 2026 година, додека малите и микро-компаниите ќе имаат обврска од 30 јуни 2027 година. Дополнително, обврската за поднесување изјава за проверка на потеклото (due diligence) ќе ја има само операторот кој прв го става производот на пазарот – сите следни трговци по синџирот се ослободуваат од оваа обврска. Микро и мали производители ќе поднесуваат само „еднократна поедноставена декларација“, што дополнително го намалува административниот товар.
Парламентот одлучи и да ги исклучи книгите, весниците и другите печатарски производи од регулативата, иако дрвото – од кое овие производи се изработуваат – останува еден од најчестите суровински ризици за несоодветно сечене шуми.
Социјалдемократите жестоко реагираа на измените. Германската европратеничка Делара Буркхард истакна дека „Европа секоја минута е одговорна за уништување на околу 100 дрвја низ светот, само за да ја задоволи побарувачката за кафе, чоколадо, месо и други производи“. Според неа, забавувањето на регулативата ќе остави „опасни дупки“ кои големите корпорации ќе ги искористат.
На спротивната страна, европратеничката Кристине Шнајдер од ЕПП ги пофали измените, оценувајќи дека тие „ќе го олеснат животот на европските земјоделци и шумари, без да се напуштат климатските цели“. Според десниот блок, главниот проблем бил „преголемата бирократија“ и нереалните рокови за имплементација.
Ова е уште еден пример за променетата балансираност во Европскиот парламент по изборите во 2024 година. Новото мнозинство на десниот центар и десницата веќе внесе измени и во регулативите за корпоративно одржливо известување и обврските за проверка на одржливост во деловното работење. Нивниот аргумент е дека „Европа мора да остане конкурентна“, додека противниците предупредуваат дека климатските цели веќе не се во фокусот како што беа во првата половина од мандатот на Урсула фон дер Лајен.
Денешното гласање е само еден од чекорите. Сега следуваат нови преговори меѓу Парламентот и земјите-членки. Ако до декември 2025 година не се постигне договор, постои ризик старата, нередактирана верзија на законот автоматски да стапи во сила – сценарио кое никоја институција не го посакува, имајќи предвид дека техничката инфраструктура сè уште не е завршена.
Екологистичките организации реагираа со остри критики. WWF, Greenpeace и Global Witness предупредија дека секоја година на одложување значи нови милиони хектари уништени шуми, особено во Амазонија, Конго и Индонезија. Според WWF, дури 90% од уништените шуми во светот се последица на комерцијално земјоделство – сектор кој ЕУ директно го поттикнува преку својата побарувачка.
Во време кога Европа се соочува со климатски екстреми, пожари и уништување на биодиверзитетот, регулативата за производи без обезшумување беше сметана за еден од најамбициозните инструменти за глобално влијание. Одложувањето повторно го отвора прашањето: дали економските интереси на краток рок ја победуваат еколошката одговорност на долг рок?
