Европската комисија на ЕУ конечно ја објави својата долгоочекувана буџетска програма за здравство за 2025 година, но организациите на граѓанското општество велат дека одложувањето и намалувањата на финансирањето веќе предизвикаа трајна штета, принудувајќи отпуштања и запирање на клучните активности.
Европската комисија оваа недела конечно ја објави својата работна програма за 2025 година за својот буџет за здравство од 571 милион евра, EU4Health – водечка иницијатива започната како одговор на пандемијата COVID-19 за зајакнување на јавното здравје низ целиот блок.
Објавувањето стави крај на месеците неизвесност и одложување, при што големите намалувања на финансирањето веќе сериозно влијаат врз невладините организации и групите на граѓанското општество кои работат во здравствениот сектор.
Портпаролот на Комисијата одложувањето го препиша на неколку фактори, вклучувајќи го преминот кон новата Комисија која ја презеде функцијата во декември 2024 година и обработката на ажурираните писма за мисија за комесарите, кои дојдоа во септември минатата година.
Исто така, беше наведена потребата од прилагодување за претходните прераспределби на буџетот, особено пренасочувањето од 1 милијарда евра од EU4Health за поддршка на Украина, објавено во февруари 2024 година.
Но, позагрижувачки за здравствените невладини организации е она што го потврдува новата програма: целосно елиминирање на оперативните грантови – средства што ги поддржуваат основните операции на организацијата – оставајќи само акциони грантови, кои финансираат специфични проекти.
„Тоа не значи дека невладините организации нема да можат директно да учествуваат. Само што сега го правиме финансирањето поинаку“, изјави портпарол на Комисијата за Euronews, осврнувајќи се на овој нов фокус на акциони грантови, а не на оперативни.
Но, за овие организации, она што може да изгледа како обично бирократско прилагодување всушност претставува значајна структурна промена, бидејќи голем дел од нивната основна работа – како што се дигиталното здравје и загадувањето на воздухот – не се вклопува лесно во изолирани, временски ограничени проекти.
Граѓанското општество е оставено во „режим на преживување“
Доцнењето во откривањето на работната програма ги остави организациите на граѓанското општество во здравството веќе неспособни да планираат или обезбедат привремено финансирање, што резултираше со намалување на персоналот и суспендирање на операциите.
„Отсуството на оперативни грантови ги турна многумина во нашиот сектор во режим на преживување, особено за нас, како голема организација која историски се потпираше на нив“, изјави за Euronews Милка Соколовиќ, генерален директор на Европската алијанса за јавно здравје (EPHA).
Како една од најголемите групи на граѓанското општество фокусирани на здравјето во Европа, EPHA беше принудена да го намали својот персонал за 40% оваа година поради неизвесноста и намаленото финансирање.
Не е единствената. EURORDIS, европската организација што ги претставува пациентите со ретки болести, исто така ги критикуваше намалувањата.
Жално е што работната програма EU4Health 2025 не само што го потврдува исклучувањето на оперативните грантови за здравствените невладини организации, туку и обезбедува малку – ако воопшто има – алтернативни можности за финансирање за граѓанското општество“, рече Вирџини Брос-Фејсер, извршен директор на EURORDIS.
„Во текот на изминатите 20 години, DG SANTE [здравствената служба на Комисијата] ја препозна вредноста на оперативните грантови како единствен механизам за финансирање што обезбедува значајна интеракција помеѓу граѓанското општество и институциите на ЕУ“, рече Флоренс Бертелети од Европската алијанса за политика за алкохол.
Таа додаде дека оперативните грантови претставуваат само маргинален дел од здравствениот буџет на ЕУ – само 1%.
Со намалувањето на оперативните грантови, се очекува многу од овие невладини организации да се борат да останат на површина, бидејќи повеќе нема да можат да ги исполнуваат основните улоги.
ЕУ, сè помал простор за граѓанското општество
Недостатокот на средства доаѓа во услови на поширока загриженост дека граѓанското општество е тргнато настрана.
Десничарските критики за финансирањето на еколошките невладини организации од страна на Комисијата создадоа клима што некои ја сметаат за сè понепријателска кон непрофитните организации.
За Соколовиќ, финансирањето на невладините организации од страна на Комисијата постои за да се балансира влијанието на побогатите приватни лобија.
„Ни овозможува да дејствуваме како чувари на демократијата во време на демократско назадување. Без него, комерцијалните интереси ќе доминираат во донесувањето одлуки во ЕУ, неконтролирано. И морам да кажам – ова оди многу подалеку од здравството“, рече таа.
Другиот тренд е намален простор за здравствени активности во приоритетите на ЕУ во споредба со лансирањето на EU4Health по пандемијата COVID-19, дизајниран како прв самостоен буџет за здравство на ЕУ, со 5,3 милијарди евра наменети за зајакнување на секторот.
Но, пет години подоцна, и во отсуство на основна поддршка за невладините организации, многумина сега се прашуваат дали јавното здравје останува вистински приоритет на ЕУ.
