ETIAS (European Travel Information and Authorization System) е нова електронска дозвола која ќе биде задолжителна за сите патници од земји со безвизен режим за Шенген-зоната. Тоа не е виза, туку претставува задолжителна предрегистрација која се врши онлајн и трае само неколку минути. Откако ќе биде одобрена, ETIAS-дозволата ќе важи три години или до истекот на пасошот.
Што е ETIAS и на кого се однесува?
ETIAS е електронска дозвола за патување во Шенген-зоната, слична на американскиот ESTA систем. Патници од околу 60 земји – меѓу кои Македонија, Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина, САД, Канада и Австралија – ќе мораат пред патување да пополнат онлајн формулар, да платат такса од 7 евра и да го почекаат одобрувањето.
Дозволата ќе важи три години или до истекот на пасошот. ETIAS не гарантира автоматски влез во ЕУ, туку претставува предуслов за гранична контрола. Ако патникот нема валидна ETIAS-дозвола, може да му биде одбиен влез или дури и да не му биде дозволено да се качи на летот.
Што е Дигитален Шенген?
Покрај ETIAS, се воведува и Entry/Exit System (EES) – нов електронски систем за евиденција на влезови и излези од Шенген-зоната. Наместо класично печатирање пасоши, податоците на патниците ќе се бележат дигитално. Ќе се евидентираат датумот на влез и излез, како и времетраењето на престојот, кое во повеќето случаи не смее да надмине 90 дена во период од 180 дена.
При првото влегување, патниците ќе даваат биометриски податоци – отпечатоци од прсти и фотографија од лицето – што ќе придонесе за зголемена безбедност и побрза процедура.
Што се менува на аеродромите?
За да се прилагодат на новите правила, европските аеродроми подготвуваат автоматски терминали за саморегистрација, како и биометриски контроли за скенирање лице и отпечатоци.
Поголемите аеродроми, како Франкфурт, Париз Шарл де Гол и Амстердам, воведуваат посебни коридори за патници со однапред валидирани дигитални дозволи. На помалите аеродроми преминот на новиот систем ќе биде постепен и може да потрае.
Кога стапуваат на сила новите правила?
Воведувањето на ETIAS е планирано за третиот квартал на 2026 година, додека EES системот треба да стане оперативен веднаш потоа.
Сепак, поради технички предизвици и потреба од комплетно тестирање, можно е да има дополнителни одложувања, особено на помалите гранични премини.
Романија и Бугарија од 31 март 2024 ги укинаа контролите на воздушните и поморските граници со другите членки на Шенген, а од 1 јануари 2025 и на копнените граници. Двете земји сега се полноправни членки на Шенген-зоната.
Кипар сè уште не е дел од Шенген, но се наоѓа во завршна фаза на подготовки и се очекува да пристапи до крајот на 2026 година.
Каде поминуваат патниците од Македонија со ETIAS?
Иако ќе имаат ETIAS, патниците од земјава и понатаму ќе минуваат низ линии за државјани на „трети земји“, а не преку линии за граѓани на ЕУ.
Предноста на ETIAS е што податоците на патникот ќе бидат однапред проверени, со што ќе се скрати времето на контрола. На големите аеродроми (Франкфурт, Париз, Амстердам), можно е патници со биометриски пасош и валиден ETIAS да користат автоматски порти (eGates), без потреба од класично печатирање.
Дали патниците со ETIAS ќе поминуваат побрзо?
На долг рок – да. ETIAS ќе овозможи побрза гранична контрола, благодарение на автоматската обработка на податоци и биометриската идентификација.
Сепак, во првата фаза се очекуваат гужви и подолги чекања поради прилагодување на системот и воведување на новите процедури.
Најчести прашања за ETIAS
Дали ETIAS гарантира влез во ЕУ?
Не. Граничната полиција има последен збор при влез.
Што ако ми биде одбиен ETIAS?
Ќе добиете образложение и можност за жалба или корекција на податоците.
Дали морам да аплицирам за секое патување?
Не. Една дозвола важи 3 години или до истек на пасошот.
Што ако патувам во земја на ЕУ што не е во Шенген?
За Романија и Бугарија веќе нема посебни процедури. За Кипар важат старите правила додека официјално не пристапи.
Кога треба да аплицирам?
Препорака е најмалку 72 часа пред патувањето.
Совет за патници
Ако планирате патување во ЕУ кон крајот на 2026 или во текот на 2027 година, проверете дали ETIAS е активен. Ако е, аплицирајте најдоцна 72 часа пред патувањето за да обезбедите електронска дозвола за влез.
Пред поаѓање, информирајте се кај авиокомпанијата за евентуални дополнителни проверки – на некои летови, дозволата ќе се проверува уште при пријавување.
Со дигитализацијата преку ETIAS и EES, патувањата во Шенген ќе станат поедноставени, но ќе бараат и повеќе подготовка. Со навремена информираност, новите правила нема да бидат пречка, туку дел од едно помодерно и побезбедно патничко искуство.
