Трн: Во 2022 година бевте прогласен за автор на годината, а годинава го добивте и „Пегаз“ за необјавен роман. Какво е чувството да се добијат вакви признанија? Што значат тие за еден автор во македонскиот контекст?
Владимир: Во македонскиот контекст, книжевните награди успеваат да го привлечат вниманието на медиумите, генералната публика, критичарите, академската средина, како и на читателите. Затоа тие се важни. Но, таа важност секогаш треба да се прифаќа со одредена резерва и скромност. Секоја книжевна награда треба да има своја специфика, да се однесува на различни видови текстови, да покрива различен простор од книжевниот живот. Книжевните награди се составен дел од секој книжевен контекст, и тие треба да се согледуваат како парче од големиот мозаик на книжевниот живот. Но, со мудра дистанца во однос на нивното значење.
Трн: Често велите дека раскажувањето приказни покажува дека животот е полн со нијанси и дека не е црно-бел. Од какви ликови се инспирирате да пишувате? Колку од комплексноста на животот, од нијансите на човечките емоции, се пресликуваат во вашите ликови? Дали имате такви луѓе околу себе?
Владимир: Инспирацијата за ликовите за кои пишувам доаѓа од секаде. Понекогаш банална средба во лифт може да понуди нацрт за следниот лик. Или разговор со човек кој го познавате дваесет години. Слушната реплика или видена ситуација на соседната маса во ресторанот. Размислувањето за тоа зошто животот на некоја ваша пријателка или пријател е токму таков каков што е. Барем во однос на ликовите кои можат да бидат инспирација за пишување е едноставно. Такви ликови има насекаде околу нас. Не може да помине ден без да сретнеме некој што може да влезе во некоја книга. Како глас, како реплика, како израз на лицето, движење на телото. Се трудам колку што е можно повеќе комплексноста на животот што ме опкружува да ја инкорпорирам во моите прози. Не ја сакам литературата што поедноставува. Животот е полн со нијанси и противречности. Таква треба да биде и литературата. Моите романи се раѓаат во пресекот на она што го гледам околу себе, комплексноста на животните ситуации во кои ќе се најдам, интересните луѓе кои се дел од мојот живот, сето она што се случува во мојата внатрешна и надворешна биографија комбинирано со она што го наоѓам во книгите што ги читам или филмовите што ги гледам. Затоа што и ликовите што ги среќаваме во книгите или филмовите често ги препрочитуваме или толкуваме според личности што се наоѓаат околу нас. И обратно.
Трн: Дали има одреден лик во вашите романи во кој сте пресликале најмногу од себе? Кои моменти најмногу ви служат како тригер за пишување – среќните или тажните?
Владимир: Има лик во кој сум пресликал одреден дел од себе, но и во „Вечно сегашно време“, и во „Невидливи љубови“, и во „Скриени желби, немирни патувања“ и во „Ехото на акробатите“ најмногу „пресликував“ луѓе од мојата околина. Веројатно сè уште сум во животна и творечка фаза во која другите луѓе или приказната на другите луѓе ми е поинтересна од мојата приказна. Кога станува збор за моментите што служат како тригер за пишување – тука нема правило. Човек учи за животот и за себе и од среќните и од тажните мигови. И среќните и тажните мигови треба да бидат дел од добрата литература. Не сакам многу книжевни дела во кои цело време има еден ист тон. Ми се допаѓаат оние книжевни дела во кои има менување на расположенијата, енергијата, емотивниот напон, расположението на ликовите. Можеби тагата нуди поголеми капацитети за перцепција, ама среќата носи поголема надеж во идејата дека треба да се седне и да се пишува, да се создава. Во секој случај, самиот чин на пишување е чин на среќа.
Трн: Велите дека литературата не е доволно видлива. Што мислите, кој не и обрнува доволно внимание – медиумите, издавачите или можеби публиката? Како може литературата да стане повидлива?
Владимир: Литературата дефинитивно не е доволно видлива во нашиот јавен простор. На главните телевизиски програми или ја нема или ја има на еден рудиментиран начин. Да земеме примери од нашето соседство. На Хрватската радио-телевизија секој ден по завршувањето на вечерните вести има вести од култура. Истото се случува и на националниот сервис на Србија. Кај нас е реткост да има прилози од областа на културата во централните вести. Друго прашање е тоа што кога има одредени прилози или емисии за култура, каков е нивниот квалитет. Како се третираат настаните од културата, објавените книги, изложби, театарски престави, филмови. Главно се третираат на стереотипен, несуштински и некреативен начин. Дури и кога некој уметник или културен работник ќе ја добие можноста во главен термин да гостува на некоја од телевизиите, разговорот главно се става во политички или некој друг крајно банален контекст. Нашите национални телевизии се генератори на создавање банални телевизиски содржини од областа на културата, главен генератор на нејзината банализација во јавната сфера. Во овој контекст, порталите се подобри, но не знам колкаво е нивното влијание публиката. Како може литературата да стане повидлива? Со создавање многу поквалитетни медиумски содржини, во кои таа ќе се претставува на суптилен, нијансиран и квалитетен начин.
Трн: Љубовта е честа тема во вашите дела. Што или кој е вашата најголема љубов? На кого им ги посветувате книгите и наградите?
Владимир: На животот.
Познати сте по тоа што не „штанцате“ книги, туку пишувате внимателно и одмерено. Дали токму тоа е клучот за создавање дела што освојуваат награди? Каков е вашиот процес на пишување – колку пати препрочитувате ракопис и колку менувате додека пишувате?
Владимир: Не го знам клучот за создавање дела што освојуваат награди, затоа што тоа не ме интересира при пишувањето на книгите. Ако пишувате со идеја дека книгата треба да освои некаква награда, верувајте ми, никогаш нема да ја освоите таа награда! При пишувањето на книгите ме интересира да ја напишам книгата која во тој момент сакам да ја напишам. Секој ракопис го препрочитувам повеќе од педесетина пати и многу менувам додека пишувам. Дури и кога денеска би се навратил на последната книга што беше пуштена во печат пред десетина дена, веројатно би имал десетина корекции. Некоја реченица што би ја променил, нешто што би сакал да го кажам на поинаков начин, некоја нова слика или метафора што во меѓувреме се појавила. Понекогаш им завидувам на рапсодите и патувачките пејачи од антиката кои при секое ново изведување на нивната поезија можеле малку да го сменат текстот.
Трн: Дали би промениле нешто во претходните романи ако имате можност? Кое е нешто што сега го гледате поинаку?
Владимир: Да, секако дека би променил, но таква можност веќе не постои. Оваа желба е иста како желбата на огромен број луѓе да променат нешто од сопственото минато. Тоа е невозможно. Но, има нешто добро и во таа непроменливост на нашето минато – чувството дека ако не можеме да го промениме минатото, барем можеме да ја промениме иднината. Да бидам искрен, не се навраќам на моите објавени книги освен кога морам, поради консултацијата со преведувачите кои ги преведуваат тие книги. Многу повеќе ме интересира следната книга што ќе ја напишам отколку онаа што веќе сум ја напишал. Тоа е „проклетството“ на литературата: таа истовремено е стремеж нешто да се опфати, зацврсти, да му се даде конечна форма; од друга страна, конечната форма на нештата може да биде застрашувачка.
Трн: Скопје често е дел од вашите романи. Што најмногу ве депримира во градот, а што најмногу ве радува? Како го доживувате Скопје, со сите негови комплексности?
Владимир: Скопје беше дел од моите романи „Вечно сегашно време“ и „Невидливи љубови“ и двете фотографско-есеистички книги што ги објавивме заедно со Иван Блажев: „Скопје со широко отворени очи“ и „Лицата на невидливиот град“. Потоа, го променив фокусот на интересот за Скопје како важна состојка на моите романи затоа што Скопје кое ме интересираше како книжевен лик исчезна од мојата реалност. Но, тоа не ме вознемирува премногу од аспект на последната книга или следните книги. Тоа го гледам и како некоја книжевна, па зошто да не, и лична, емотивна промена. Мислам дека она што сакав да го кажам за Скопје како место во кое се случува дел од дејствието на моите прози или како книжевен лик, го кажав. Сега поетиката на просторот ме интереси на поинаков начин. Што најмногу ме депримира во градот? Однесувањето на некои луѓе во градот. Што најмногу ме радува во градот? Однесувањето на некои луѓе во градот. Моментално Скопје го доживувам како изморен град, исцрпен град, град на кој му е потребна нова перспектива, нова надеж, нови простори, нови широчини. Град на кој му треба ширење, а не стеснување. И во физичка и во метафизичка смисла. Сигурен сум дека тоа ќе се случи. Можеби утре, можеби задутре, можеби за пет, можеби за педесет години. Ама ќе се случи.
Трн: Доколку би имале можност да се вратите во одреден период од историјата, кој би бил тој период и што ве привлекува најмногу кај него?
Владимир: Би се вратил во дваесеттите и триесеттите години од дваесеттиот век. Период кога на европската сцена се појавуваат многу нови уметнички правци, многу нови изми, некаква страст за животот и уметноста. И надеж во иднината на светот. Надеж која ќе трае некаде до крајот на третата декада од векот.
Трн: Посветувате значително време на создавањето на еден роман. Како изгледа целиот процес на пишување? Што ви одзема најмногу време – истражувањето, градењето на ликовите, или нешто друго?
Владимир: Процесот на пишување почнува со една реченица. Која на почетокот и не мора да биде реченица. Може да биде слика (од реалниот свет или, на пример, од филмот) која потоа станува текст. Или некоја личност или лик, одеднаш појавен од никаде. Ама по тоа свое појавување толку неминовен или привлечен што мораш да ја отплеткаш неговата приказната. При процесот на пишување сè е преплетено и ништо не „одзема време“, затоа што во најдобрите мигови на создавање времето на постои, тоа исчезнува. Понекогаш ликовите се покрај мене, без разлика дали пишувам, готвам, возам велосипед или талкам низ градот. Размислувам за нив како за реални луѓе, како што размислувам за мојот колега од работа или оној со кој сум разговарал претходниот ден. Додека пишувам всушност и нема разлика меѓу ликот од мојот роман и личностите од моето опкружување. Тие се исти во смисла на тоа дека и ликот од мојот роман и личностите од моето опкружување имаат минато, родени се некаде, имаат свои желби, опсесии против кои се борат или за кои се благодарни што постојат во нивниот живот, стравови, пориви, лудости и рационалности и музики на случајности… Веројатно едно од поголемите задоволства што произлегуваат од процесот на пишување е кога тие ликови ќе се спојат, ќе се судрат, ќе им се случи нешто што е интензивно како и самиот живот. И по тој судир или спојување клопчето на нивниот живот се расплеткува со некаква слобода и неминовност како што се расплеткува и нашиот живот. Гледате, литературата е живот, и животот е литература, нема тука некоја голема разлика.
Трн:Како гледате на промените во книжевниот свет, особено во контекст на дигитализацијата? Дали сметате дека е-книгите и аудиокнигите ја менуваат динамиката на читањето и создавањето?
Владимир: Промените се неминовна и нормална појава. Е-книгите и аудиокнигите ја менуваат динамиката на читањето, а со тоа и на создавањето, затоа што секој пишува за да биде прочитано она што го напишал. Тоа влијае и на моето создавање. Можеби затоа во „Ехото на акробатите“, голем дел од главите се куси, елиптични, минималистички, со некаква желба да бидат колку што е можно повеќе концентрирани.
Трн: „Ехото на акробатите“ го освои „Пегаз“ за необјавен роман. Може ли да ни кажете повеќе за темата и инспирацијата зад овој роман? Што ве водеше при создавањето на ова дело?
Владимир: Во основа, „Ехото на акробатите“ е роман во кој се опишани животните ситуации на едно семејство составено од пет члена. Иако основната рамка на романот може да се окарактеризира како „семеен роман“, тоа многу повеќе е роман за пет луѓе и за тоа како тие се справуваат со сопствениот живот. Какви акробации изведуваат за да се доближат до она што нив им е важно. „Ехото на акробатите“ почна со една слика на автомобил што влегува во тунел на автопат и никогаш не излегува од тој тунел. Она што ме водеше при создавањето на романот беше како оваа слика (појавена како филмска сцена) понатаму се разгранува и развива кон луѓето кои се поврзани со една од личностите која седи во тој автомобил што никогаш не излегува од тој тунел. Ова е мојот најмногу филмски роман, роман кој додека го пишував многу повеќе во мислите го гледав како филм отколку како текст.
Трн: Како се развиваа ликовите во „Ехото на акробатите“? Дали тие се инспирирани од реални личности или се целосно фикционални?
Владимир: Ниеден лик од моите романи не бил целосно фикционален. Секогаш кога размислувам за некој од ликовите му позајмувам одредени карактеристики од некој од моето секојдневие. Ликовите во „Ехото на акробатите“ се развиваа онака како што се развиваат личностите од нашето опкружување. Запознаваме некоја личност, па потоа малку по малку откриваме различни делови, перспективи од неа. Длабиме низ таа личност, како што додека сме со неа длабиме и низ себеси. Како што се развива нашиот интерес за неа, така се појавуваат нови аспекти, некои комплементарни, некои во расчекор со она што првично сме го откриле и засакале/замразиле кај таа личност. За мене секоја средба со нова личност во мојот живот е можност дел од таа нова личност (израз на лицето, реплика, гест, физичка реакција) да влезе во прозата што ја пишувам. Така и „Ехото на акробатите“ е некаков пресек од моите средби со луѓе, патувања, мисли, искуства, перцепции во последните неколку години. И сликите што некои личности кои сум ги сретнал како ехо ги оставиле зад себе.
Трн: Какво е вашето мислење за наградите како „Пегаз“ во однос на поддршката за младите автори и новите дела во Македонија? Колку тие придонесуваат за развојот на македонската книжевност?
Владимир: – Како што кажав и погоре, наградите се важни за да дадат поддршка за книгите, за авторите, да внесат одредена динамика во книжевниот живот. Тие придонесуваат за развојот на македонската книжевност онака како што придонесуваат книжевните фестивали, промоциите на книги, работилниците за креативно пишување, книжевните конференции, дебатите, книжевните резиденции, како и другите форми на промоција на книжевноста. „Пегаз“ е книжевна награда која го има своето парче во овој шаренолик мозаик затоа што е единствена награда што се однесува на роман во ракопис. Различни награди треба да пополнуваат различен празен простор на книжевната сцена. И „Пегаз“ го прави тоа.
