Во Македонија се забележува раст на „прикриена“ дигитална зависност, особено поврзана со видео-игри и социјални мрежи. Девојчињата почесто се соочуваат со анксиозност, социјален притисок и страв од исклученост (FOMO). Вклученоста на младите во активности за заштита од дигитални ризици – како коцкање, гејминг и интернет зависност – е под просекот. Најчесто се организираат информативни настани, додека програми кои развиваат практични вештини, а се најефикасни, се ретки.
Дигиталните ризици во Европа и Македонија
Последниот извештај ESPAD 2024 покажува дека младите Европејци се соочуваат со комбинација од стари и нови ризици – од коцкање за пари и прекумерно играње видео-игри, до зголемена зависност од социјални мрежи и пад на менталната благосостојба. Македонија, како и неколку балкански земји, е на долниот дел од европската скала за коцкање и ризично однесување, но се забележува раст на онлајн активности и дигитална зависност.
Коцкање: Италија и Исланд на врвот, Македонија во групата со ниски вредности
Во Европа, 23% од учениците се коцкале за пари во последните 12 месеци. Највисока стапка е во Италија (45%), Исланд (41%) и Грција (36%), а најниска во Грузија (9,5%). Момчињата коцкаат повеќе од девојчињата (29% наспроти 16%), освен во Исланд каде што разликата е речиси непостоечка.
Најголем дел од младите (околу 85%) коцкаат во барови и клубови. Во Македонија, девојчињата почесто користат физички локации за коцкање (86% наспроти 84% кај момчињата).
Онлајн коцкање
Онлајн коцкањето расте драматично. Во просек, момчињата се двојно повеќе активни онлајн (20% наспроти 8,7% кај девојчињата). Но, во Македонија, разликата речиси не постои, што покажува дека дигиталните ризици се рамномерно застапени кај двата пола.
Потенцијално штетно коцкање
Со новата Lie/Bet алатка за проценка на ризично однесување, се забележуваат големи разлики меѓу земјите – од под 5% во Лихтенштајн и Чешка, до 22% во Косово. Во Македонија, процентот на тинејџери со ризично коцкарско однесување останува под европскиот просек, благодарение на построга регулација и ограничен пристап до онлајн обложување за малолетни.
Гејминг и дигитална зависност
Девет од десет млади играат видео-игри редовно: 80% играле во последниот месец, а 70% и на училишен ден. Лихтенштајн (95%) и Германија (91%) се на врвот, а Косово (59%) и Молдавија (66%) на дното. Во Македонија, момчињата играат речиси двојно повеќе од девојчињата.
ESPAD 2024 забележува дека 17% од учениците играат повеќе од 4 часа на училишен ден, а 32% на неучилишен ден. Ризикот од прекумерно гејмање е највисок во Кипар (37%) и Литванија (31%). Во Македонија се забележува раст на „прикриена дигитална зависност“, односно честа, но не и призната прекумерна употреба на игри и социјални мрежи.
Социјални мрежи
Речиси половина од учениците (47%) се изложени на ризици поврзани со социјалните мрежи. Девојчињата се почувствителни (53% наспроти 42% кај момчињата). Во Македонија, исто така, повеќе девојчиња чувствуваат анксиозност, социјален притисок и FOMO.
Ментална благосостојба
59% од младите изјавиле дека имаат добро ментално здравје. Најдобро стојат Фарските Острови (77%), Исланд (75%) и Данска (72%), а најслабо Украина (43%) и Чешка (46%). Момчињата генерално имаат повисока самоперцепција на благосостојба (69% наспроти 49% кај девојчињата). Македонија е близу европскиот просек, но се забележуваат растечки полови разлики и емоционален замор кај младите, особено кај девојчињата.
Превентивни активности: Македонија со умерена вклученост, Финска и Малта пример за Европа
Околу 72% од европските ученици учествувале во некаква превентивна програма во последните две години. Највисока вклученост имаат Словачка (77%) и Унгарија (74%), а најниска Косово (31%) и Црна Гора (38%). Во Македонија, вклученоста е под просекот, особено во активности насочени кон дигитални ризици. Најчесто се организираат информативни настани, додека програми базирани на практични вештини се ретки.
ESPAD 2024 покажува дека традиционалните ризични однесувања (алкохол, цигари, дроги) опаѓаат, но дигиталните и психолошките ризици растат. Македонија има ниски стапки на коцкање и злоупотреба на супстанции, но се соочува со сè поголеми предизвици во менталното здравје и дигиталната култура, особено кај девојчињата.
