Пазарот на трудот се менува побрзо отколку што законите и институциите можат да го следат – стабилната работа станува реткост, а „нормалното“ вработување полека исчезнува. Компаниите ги редефинираат правилата на играта, префрлајќи ја одговорноста за сигурност и развој врз поединецот. Работниците се принудени да станат постојано адаптивни, да учат нови вештини и да се продаваат на пазарот како „брендови“. Во вакви услови, работното место повеќе не е засолниште – туку арена во која преживуваат само најприлагодливите.
Добредојде во новата реалност
Постои генерација што го започнува својот работен ден со кафе, а го завршува со вториот хонорар. Луѓе кои од 9 до 5 работат во канцеларија, а навечер од дома кодираат, пишуваат или преведуваат за клиенти од другата страна на светот. Она што некогаш беше привремен начин за дополнителна заработка, денес стана услов за опстанок.
Добредојдовте во економијата на несигурноста – свет каде една работа ретко е доволна, а трајното вработување повеќе не е гаранција за финансиска стабилност. Ова не е само економски тренд. Тоа е нова парадигма што го редефинира односот помеѓу трудот, сигурноста и иднината.
Една работа повеќе не е доволна
Во време кога цените растат побрзо од платите, концептот на „една плата – еден живот“ станува анахроничен. Растот на животните трошоци, стагнацијата на реалните приходи и инфлацијата создадоа нова реалност: милиони луѓе ширум светот мораат да прифатат дополнителни ангажмани за да го задржат истиот животен стандард.
И Македонија не е исклучок. Сè поголем број млади луѓе комбинираат редовна работа со хонорарни договори, проектна работа или фриленс активности. Тоа значи дека многумина живеат во состојба на постојана динамика – една работа за сигурност, друга за сметки, трета за нешто повеќе од преживување.
Но оваа повеќеслојност на работните ангажмани има и своја цена. Балансот помеѓу работа и приватен живот се губи, а чувството на постојан замор станува новата норма. Работниот ден повеќе нема јасни граници – секогаш има уште една задача, уште еден проект, уште еден приход без кој не може.
Работниот ден повеќе не е 9 до 5
Но капиталот не запре само на укинување на сигурното вработување – тој го демонтира и самото значење на „работен ден“. Концептот на фиксно време – онаа стара индустриска рамка од 9 до 5 – исчезнува пред очите ни.
На нејзино место доаѓа „microshifting“, тренд кој ја укинува идејата за осумчасовен работен блок и го претвора трудот во низа кратки, флексибилни парчиња распоредени низ денот и ноќта. Луѓето веќе не ги организираат своите животи околу работата – напротив, работата се вметнува во секој агол од животот: мејлови во 7 наутро, состанок во 11, пауза за дете или втор хонорар, работа по полноќ.
Оваа „флексибилност“ не е револуција ослободена од старите обврски – таа е нова форма на експлоатација. Компаниите го растегнуваат времето на труд за да добијат повеќе продуктивност без да платат повеќе. Работникот, пак, живее во постојана состојба на „достапност“: никогаш не е целосно на работа, но никогаш не е ниту навистина слободен.
Капиталот го украде и времето, не само сигурноста. Работниот ден се претвори во работен живот.
Несигурноста како нова норма
Во оваа нова економија, трајното вработување повеќе не е догма. Компаниите ретко нудат долгорочни договори, преферирајќи краткорочни проекти, сезонски ангажмани или договори на дело. Оваа флексибилност, иако на прв поглед привлечна, всушност ја префрла целата одговорност на работникот – тој мора да биде подготвен да се прилагоди, да се „препакува“ и да се продава на пазарот секоја година, понекогаш секој месец.
Не станува збор само за нова организација на трудот, туку за длабока промена на односот на моќ. Капиталот повеќе не презема ризик – тој го префрла целосно на поединецот. Работникот не е само извор на труд, туку и производ, маркетинг стратегија и сопствен „бренд“ кој постојано мора да се редизајнира за да преживее.
Лојалноста исчезнува од двете страни. Компаниите повеќе не гледаат долгорочен партнер во работникот, а работникот не гледа стабилна иднина во компанијата. Несигурноста станува дел од договорот, не исклучок од него.
Крајот на идејата за „работа до пензија“
Пред само неколку децении, најголемата цел на млад човек беше да се вработи „на сигурно“ – во државна институција, банка или голема фабрика – и таму да ја дочека пензијата. Денес тој концепт изгледа како музејски експонат.
Дигитализацијата, глобализацијата и автоматизацијата ја префрлија тежината на пазарот на труд од стабилност кон адаптабилност. Наместо еден кариерен пат, сега имаме мозаик од професионални епизоди. Наместо вертикален раст, се бара хоризонтална мобилност. Наместо 30 години во една фирма – 30 проекти во пет.
За новите генерации, „работа до пензија“ не е цел – тоа е предупредување. Сигурноста повеќе не доаѓа од институцијата, туку од индивидуалната способност да се менуваш, да учиш и да преживуваш во услови на постојана неизвесност.
Општествените последици
Овој тренд не е само прашање на индивидуални избори – тој е резултат на систематска трансформација на економијата во корист на капиталот. Социјалните системи, пензиските фондови и законите за труд се дизајнирани за еден поинаков свет – оној на трајните работни односи. Денес тие структури се под растечки притисок и стануваат нефункционални.
Без сериозни промени во законската рамка и моделите на заштита, ризикот е да создадеме длабоко поделено општество: мал број луѓе со стабилни позиции и мнозинство што живее од проект до проект, без реална заштита и без економска сигурност.
Решенијата постојат – нови модели на социјално осигурување, колективни договори, даночни системи што ги препознаваат фриленсерите и хонорарците како рамноправни учесници на пазарот. Но за да се стигне таму, најпрво мора да се признае реалноста: стабилноста повеќе не е стандард, туку привилегија, а флексибилноста што ни се продава како „слобода“ е всушност најновиот облик на зависност.
Несигурноста можеби не е привремена криза – можеби е новата нормалност. Прашањето не е дали ќе се навикнеме, туку дали ќе им дозволиме на компаниите да ја дефинираат таа нормалност во своја корист. Во оваа нова економија, успехот нема да се мери по тоа дали имаш работа, туку дали можеш да ја задржиш – и да преживееш во систем кој сè помалку ти должи нешто, а бара сè повеќе.
