Последната деценија донесе експлозија на климатска судска практика, принудувајќи ги владите и големите компании да делуваат.
Нов извештај од Climate Litigation Network разгледува како 10 години судски случаи помогнаа да се воспостават „обврзувачки правни должности“ за политичките лидери и големите загадувачи за заштита на граѓаните од климатски штети.
Многу од овие правни битки биле инспирирани од пресудниот случај Urgenda, првпат во светот кога суд нареди на една влада да преземе поамбициозни климатски мерки.
Пресудата се случи откако непрофитната фондација Urgenda, заедно со речиси 1.000 граѓани, ги тужеше холандските власти барајќи од нив да ги исполнат своите обврски за намалување на емисиите и заштита на јавноста и човековите права.
Климатските тужби го „враќаат чувството на моќ и доверба“
Извештајот, со наслов „Поставување темели за нашата заедничка иднина: како десет години климатски случаи изградија правна архитектура за климатска заштита“, тврди дека порастот на климатските тужби е директен одговор на неуспехот на владите и корпорациите да се соочат со „клучниот предизвик на нашето време“.
Глобално, речиси 9 од 10 луѓе (89%) сакаат нивните влади да направат повеќе за климатските промени — но само еден од пет верува дека тие ќе ги испочитуваат ветувањата.
„Во овој контекст, климатските тужби станаа начин за враќање на довербата,“ пишува во извештајот.
„Тужбите им овозможуваат на граѓаните да бараат одговорност преку независните судови, кои се водат од законот, а не од краткорочните политички интереси.“
Климатски одбрани
Долги години, корпорациите се потпираа на три главни правни аргументи за да избегнат одговорност:
- „Оставете ѝ на политиката“ – тврдејќи дека климатската политика е премногу комплексна за судовите.
- „Капка во океанот“ – дека една компанија или држава е премногу мала за да има законска обврска.
- „Изберете си сами цел“ – дека имаат право самите да ги одредат темпото и нивото на намалување на емисиите.
Суд по суд, овие аргументи изгубија сила, водeјќи до заострени климатски цели и изменети закони во земји како Бразил, Германија, Ирска, Холандија и Јужна Кореја.
Овие пресуди исто така ги охрабрија заедниците да ги тужат и некогаш „недопирливите“ нафтени компании како Shell и TotalEnergies.
Климатските промени во судницата
Извештајот наведува бројни успешни случаи по Urgenda преседанот.
Пакистан (2015): Ашгар Легари поднесе тужба барајќи од државата да го заштити Пакистан од влошувачките климатски ризици. Судот му пресуди во корист, создавајќи Комисија за климатски промени.
Швајцарија: Групата KlimaSeniorinnen ја тужеше државата за климатска неактивност како прекршување на човековите права. Европскиот суд за човекови права пресуди дека Швајцарија ги прекршила своите обврски.
Дури и неуспешните случаи, како Pabai v Commonwealth of Australia, го привлечоа вниманието кон егзистенцијалната закана од климата.
Германија – Перу (2015): Планинскиот водич Саул Лусијано Ллиуја го тужеше енергетскиот гигант RWE затоа што нивните емисии придонесуваат за топење на глечерите во Перу. Иако случајот беше одбиен, судот утврди дека големи загадувачи можат да бидат одговорни пропорционално на нивниот удел во емисиите — дури и пред штетите да се случат.
„Правна императивност“
„Она што беше морална обврска пред десет години сега е правна обврска“, вели Сара Мид, ко-директорка на Climate Litigation Network.
Таа додава дека најголемите загадувачи повеќе не можат „да загадуваат без последици“ и да профитираат „на грбот на нашата иднина“.
Денис ван Берцеле од Urgenda истакнува дека изминатата деценија граѓаните ја користеле правдата за да создадат нова архитектура на одговорност.
„Никогаш не сме биле во подобра позиција да го користиме законот за да ги заштитиме луѓето и планетата од климатските промени“, додава тој.
