Низ цела Европа, архитектите и парфимерите работат заедно на нов феномен што експертите го нарекуваат олфакторна архитектура – уметност на обликување на просторот преку мирис.
„Мирисот е првото сеќавање и последното заборавање“, вели холандскиот дизајнер на парфеми Анук ван дер Хејден, чие студио соработува со архитекти во Амстердам. „Тој го обликува нашето расположение пред дури и да знаеме дека сме влегле во просторот“.
Според извештајот од мај 2025 година на ArchDaily, сè повеќе европски проекти го вклучуваат мирисот како суштински дел од архитектонското дело – од галерии во Брисел до универзитетски кампуси во Ротердам. Целта не е само убавината, туку и расположението кон кое мирисите можат да придонесат: просторот треба да нè смири, да нè разбуди или да предизвика сеќавање.
Тивка револуција што мириса на цитрус, лаванда, па дури и книги
На Универзитетот KU Leuven во Белгија, започнат е истражувачки проект за мириси во јавни згради. Истражувачите откриле дека мирисите на цитрус ја зголемуваат концентрацијата во училниците, додека лавандата ја намалува вознемиреноста во чекалните во болниците.
Затоа за архитекти како Белгиецот Томас Питерс, мирисот е нова димензија на просторот: „Ја гледате бојата, ја допирате текстурата, но мирисот – тој ве прегрнува. Архитектурата е таа што влегува во вас.“
Ова движење не е само естетско, туку и научно. Европскиот проект Одеуропа (финансиран од програмата Хоризонт Европа) се обидува да ги реконструира историските мириси на Европа – мирисот на катран од викторијанските пристаништа, темјанот од средновековните катедрали, парфемите што се користеле во Венеција во текот на 17 век. Целта е да се зачува мирисот како дел од културното наследство, на ист начин како што ги зачувуваме сликите или архитектурата.
Невидливата емоција на просторот
Психолозите тврдат дека мирисот може веднаш да предизвика емоција што е стара и до неколку децении. Еден здив од мирисот и се враќаме во нашето детство, во куќата на нашата баба, кога собите мирисаа на сапун и пролет. Затоа идејата за „мирисна архитектура“ е повеќе од дизајн – тоа е обид повторно да се поврзе просторот со човечката душа.
Во Милано, луксузните згради сега имаат препознатлив мирис – свој мирис што се шири низ вентилацијата, внимателно дизајниран за да предизвика чувство на сигурност и припадност. Во Белгија, архитектите експериментираат со природни материјали (кедар, глина или восок) кои имаат свој мирис.
Во свет каде што сè станува дигитално, стерилно и тивко, европските метрополи откриваат чувство кое долго време било потиснато – мирис. Олфакторната архитектура ги враќа луѓето, според експертите, кон физичкото искуство на просторот и ги учи дека зградите не се само бетонски форми, туку организми што дишат заедно со луѓето што поминуваат време во нив.
