Како што генеративните модели стануваат нови дигитални водичи, а социјалните мрежи новата енциклопедија на масите, Википедија се наоѓа на раскрсница.
Пред само десетина години, ако сакавте да проверите некој податок – било да е тоа името на јапонски цар, хемиската формула на водата или историјата на џезот – одговорот беше едноставен: Википедија.
Тоа беше дигиталната енциклопедија на светот, отворена за сите, бесплатна и огромна. Но денес, кога луѓето веќе не „гуглаат“, туку „прашуваат ChatGPT“, и кога TikTok и Instagram стануваат извори на вести, едно прашање лебди над интернетот: Дали Википедија полека заминува во минатото?
Вештачката интелигенција го презема тронот
Веќе не е само алатка – AI е новиот интерфејс на интернетот. Наместо да отвориме десетина линкови, денес поставуваме прашање и добиваме готов одговор.
AI системите, како ChatGPT или Google Gemini, често црпат информации токму од Википедија – но без ние тоа да го забележиме. Википедија станува извор во сенка.
И тука лежи парадоксот – колку повеќе се користи, толку помалку се посетува.
Социјалните мрежи – новата енциклопедија на масите
Додека Википедија е изградена на проверливи извори и тимови уредници-волонтери, социјалните мрежи функционираат по друг принцип: емоција и брзина.
TikTok клип од 30 секунди често има поголемо влијание од статија која се пишува со денови. На Instagram, „стручњаци“ за секакви теми објаснуваат историја, здравје, па дури и политика – без ниту една референца.
За генерацијата Z, знаењето веќе не се бара – се скрола.
Може ли Википедија да се прилагоди?
Стручњаците велат дека може – ако се промени. Википедија веќе тестира AI асистенти кои им помагаат на уредниците побрзо да ги проверуваат изворите и ажурираат статиите. Може да стане „жив архив“ – место каде што вештачката интелигенција и човечката проверка се среќаваат.
Зашто, иако AI може да генерира илјадници реченици во секунда, сѐ уште не знае да разбере контекст, емоција и историски тон како човек. А токму тоа ја прави Википедија посебна.
Знаење против брзина
Она што денес ѝ недостига на интернетот не се информации – туку доверба.
Википедија, и покрај своите мани, сѐ уште има механизми на контрола: сѐ може да се провери, сѐ има извор.
Социјалните мрежи немаат таква заштита – секоја изјава, дури и сосема неточна, може да стане вирална за минута. Затоа, можеби вистинското прашање не е дали Википедија исчезнува, туку дали светот сѐ уште знае да препознае сигурен извор?
Што нѐ очекува понатаму?
Ако се прилагоди на новото време, Википедија може да стане ‘рбетот на дигиталното знаење – извор што ќе го користат AI алатките, но сега со поголем придонес од заедницата и попаметни технологии.
Ако не успее да ги привлече помладите генерации и да ги задржи активните уредници, може да се претвори во дигитален споменик на една епоха – време кога знаењето се бараше, а не се сервираше.
Википедија е симбол на една идеја – дека знаењето треба да биде достапно за сите. Социјалните мрежи и вештачката интелигенција носат ново доба, но и ризик – да заборавиме како се создава знаење, а не само како се споделува.
Можеби нема да исчезне, но сигурно ќе се промени. А ако го преживее и ова технолошко доба, тоа ќе биде доказ дека човекот сѐ уште има потреба не само да дознае, туку и да разбере.
