Сè повеќе мислења укажуваат дека Pax Americana повеќе не функционира како некогаш. Ако тоа навистина е така, клучното прашање е како Европската унија ќе се снајде во свет во кој Соединетите Американски Држави повеќе не се неоспорен политички и безбедносен столб. Pax Americana (лат. американски мир) го означува глобалниот поредок во кој САД, потпирајќи се на воена надмоќ, политичко влијание и економска сила, ја презедоа централната улога во обликувањето на западната безбедност.
Мерц: Американската политика нема да се промени преку ноќ
Германскиот канцелар Фридрих Мерц предупреди дека Европа мора да се подготви за темелна промена во трансатлантските односи, истакнувајќи дека американските безбедносни гаранции за европскиот континент слабеат.
Тој ги предупреди европските држави да не сметаат дека американската надворешна политика по претседателот Доналд Трамп ќе се врати на старата предвидливост, нагласувајќи дека стратешките приоритети на Вашингтон се менуваат веќе со години.
„Трамп не се појави преку ноќ, ниту пак американската политика ќе се промени преку ноќ“, изјави Мерц, додавајќи дека идното американско раководство може да покаже уште помала посветеност на европската безбедност.
Историски контекст на американската доминација
Pax Americana започна веднаш по Втората светска војна, кога САД излегоа од војната како доминантна светска сила и ја презедоа клучната улога во обликувањето на повоениот поредок. Еден од основните инструменти на тој поредок беше Маршаловиот план – американска програма за економска помош за војната разурната Европа.
Во историска смисла, Pax Americana се надоврза на Pax Britannica од 19 век, кога Британската империја, благодарение на поморската надмоќ и индустриската сила, одржуваше глобална стабилност и отворени трговски патишта. Уште порано, римскиот Pax Romana почиваше на воена сила и јасна хиерархија на моќ.
Пукнатини во американската доминација
Pax Americana со децении покажуваше пукнатини. Францускиот претседател Емануел Макрон уште во 2019 година го опиша НАТО како „мозочно мртов“, предупредувајќи дека Европа повеќе не може целосно да се потпира на САД.
Терористичките напади од 2001 година го означија крајот на илузијата за неоспорната американска моќ, а долготрајните војни против тероризмот ја исцрпија вниманието на Вашингтон. Инвазијата на Ирак сериозно го наруши кредибилитетот на САД меѓу сојузниците.
Ерата „Америка на прво место“ (2016–2020) дополнително ги доведе во прашање американските гаранции, а повлекувањето од Авганистан во 2021 година го потврди падот на волјата за глобални интервенции. Во исто време, Кина брзо ја зајакнува својата геополитичка позиција.
Европа на пресвртница
Првпат по 1945 година, Европа сериозно се соочува со прашањето дали може сама да ја гарантира сопствената безбедност. Војната во Украина покажа колку европската одбрана сè уште зависи од американската логистика, разузнавачки капацитети и нуклеарно одвраќање.
Европа конечно вложува во одбраната
Вкупната одбранбена потрошувачка на 27-те членки на ЕУ достигна 343 милијарди евра во 2024 година, со проценки дека во 2025 година ќе порасне на 381 милијарда евра – речиси 63% повеќе отколку во 2020 година, според Европската одбранбена агенција.
Германија најави изградба на најмоќната армија во Европа, сигнализирајќи јакнење на европските одбранбени капацитети.
Извор N1
