Скопје и овој декември се најде меѓу десетте најзагадени градови во светот, а според податоците на глобалната платформа за следење на квалитетот на воздухот IQAir, во раните утрински часови беше рангирано како трет најзагаден голем град на планетата. Во 6 часот наутро индексот за квалитет на воздухот (AQI) изнесуваше 219, што спаѓа во категоријата „многу нездраво“. Ваквите вредности укажуваат дека загадувањето не претставува ризик само за чувствителните групи, туку за целото население.
Што точно вдишуваат граѓаните
Главниот загадувач во воздухот над Скопје се фини честички PM2.5, микроскопски честички со дијаметар помал од 2,5 микрометри, кои лесно навлегуваат длабоко во белите дробови, а потоа и во крвотокот. Тие се составени од саѓи од согорување, сулфати и нитрати настанати од фосилни горива, како и од тешки метали и органски токсични соединенија. Во вакви услови често се регистрира и присуство на азотни оксиди, сулфур диоксид и јаглерод моноксид, што дополнително ја зголемува токсичноста на воздухот и го засилува неговото негативно влијание врз здравјето.
Директни последици по здравјето
Изложеноста на вакво загадување има сериозни и непосредни здравствени последици. Зголемени се случаите на отежнато дишење, кашлица и воспаленија на дишните патишта, а кај луѓето со астма и хронични белодробни заболувања состојбата може нагло да се влоши. Истовремено, PM2.5 честичките се поврзуваат со зголемен ризик од срцеви аритмии, покачен крвен притисок и срцев удар. Кај децата, загадениот воздух може да доведе до намалување на белодробната функција и побавен развој на респираторниот систем, додека кај постарите лица го зголемува ризикот од компликации и хоспитализации. При AQI вредности над 200, дури и краткотрајното изложување може да предизвика замор, главоболки и иритации на очите и грлото кај здрави лица.
Зошто загадувањето е најсилно во зима
Причините за ваквата состојба се добро познати и секоја зима се повторуваат. Домашното греење со дрва, јаглен и други цврсти горива значително го зголемува нивото на честички во воздухот. Сообраќајот, особено поради стариот возен парк со слаби еколошки стандарди, дополнително придонесува за загадувањето. Географската положба на Скопје, сместено во котлина, овозможува загадениот воздух да се задржува над градот, а зимските атмосферски услови, како температурната инверзија и слабиот ветер, спречуваат негово раздвижување и прочистување.
Краткорочно подобрување, долгорочен проблем
Иако прогнозите укажуваат дека квалитетот на воздухот би можел да се подобри во текот на наредниот ден поради промена на временските услови, експертите предупредуваат дека ваквите подобрувања најчесто се привремени. Податоците покажуваат дека просечната годишна концентрација на PM2.5 во Скопје во 2024 година изнесувала 21,6 микрограми на кубен метар, што е повеќе од четири пати над препорачаните вредности на Светската здравствена организација. Тоа укажува дека проблемот со загадениот воздух не е изолиран инцидент, туку хронична состојба со сериозни последици по јавното здравје.
Како да се намали изложеноста
Во денови со екстремно загадување, здравствените препораки се јасни: престојот на отворено треба да се сведе на минимум, прозорците да се држат затворени, а при нужни излегувања да се користат заштитни маски со висок степен на филтрација. Прочистувачите на воздух во затворени простории можат значително да ја намалат изложеноста на штетни честички. Сепак, додека индивидуалните мерки нудат ограничена заштита, долгорочното решение останува во системски политики за намалување на емисиите и заштита на јавното здравје, без кои зимските аларми за загаден воздух ќе продолжат да бидат сурова реалност за скопјани.
