На овој ден стапи на сила Законот за национална безбедност, потпишан од претседателот Хари С. Труман на крајот на јули, со што се основа Централната разузнавачка агенција (ЦИА).
Новата институција ги наследи искуствата на воената Канцеларија за стратешки услуги (OSS), распуштена во 1945 година, и доби многу поширок и потраен мандат. Собирање, анализа и дистрибуција на разузнавачки податоци, но и спроведување тајни операции низ целиот свет.
ЦИА во пракса
Првиот директор на ЦИА, Роско Х. Хиленкоетер, ја презеде функцијата истиот месец кога законот стапи на сила. Од самиот почеток, агенцијата беше замислена како столб на американската безбедност во ерата на нови геополитички тензии.
Во текот на првите години, таа работеше од привремено седиште во Вашингтон, а во 1961 година се пресели во Ленгли (Вирџинија), каде што сè уште го има своето седиште.
Во време кога светот беше поделен на два спротивставени блока, капиталистичкиот Запад и комунистичкиот Исток, ЦИА имаше задача да го спречи влијанието на Советскиот Сојуз. Таа брзо покажа колку нејзините операции ќе ја обликуваат глобалната политика.
Уште во 1948 година, таа интервенираше во Италија, финансирајќи ги христијанските демократи и спроведувајќи пропагандна кампања против комунистите. Во 1853 година, таа ја организираше операцијата Ајакс, со која беше соборен иранскиот премиер Мохамад Мосадег и му ја врати власта на шахот Пахлави. Само една година подоцна, во Гватемала, таа помогна во соборувањето на претседателот Јакобо Арбенц, што ја започна ерата на американска интервенција во Латинска Америка.
Во текот на 50-тите и 60-тите години, ЦИА ги усоврши своите разузнавачки методи. Шпионските авиони U-2 летаа над Советскиот Сојуз до 1960 година, кога авионот пилотиран од пилотот Гари Пауерс беше соборен, предизвикувајќи меѓународна криза.
Две години подоцна, за време на Кубанската ракетна криза, токму извидувачките фотографии на ЦИА го потврдија присуството на советски ракети во Куба, што му овозможи на претседателот Џон Ф. Кенеди да преговара со Никита Хрушчов и да избегне нуклеарна војна.
Обвинувања за масовни кршења на човековите права
ЦИА не работеше само во сенките на глобалната дипломатија. Во Виетнам, таа беше длабоко вклучена во операцијата Феникс, програма насочена кон елиминирање на кадрите на Виетконг, која беше запаметена по својата бруталност и обвинувања за масовни кршења на човековите права.
Во Чиле, таа ја финансираше и организираше опозицијата против претседателот Салвадор Аљенде, отворајќи го патот за воениот удар на Аугусто Пиноче во 1973 година. Во Африка, таа имаше удел во соборувањето на премиерот Патрис Лумумба во Конго, настан што трајно го дестабилизираше регионот.
Како што растеше моќта на агенцијата, така растеше и контроверзноста. Програмата MKUltra, започната во 50-тите години, вклучуваше експерименти со ЛСД и други супстанции врз граѓани.
Обидите за атентат врз кубанскиот лидер Фидел Кастро добија речиси гротескни форми, од отровни пури до експлозивни гранати. А поддршката на авторитарните режими низ целиот свет честопати беше поважна од промовирањето на демократијата, што сериозно го оштети угледот на Америка.
Првата голема криза на доверба следеше во средината на 70-тите години. Конгресните истраги, особено озлогласениот Црковен комитет од 1975 година, открија нелегални активности на ЦИА, вклучително и прислушување на американски граѓани и заговори за атентат врз странски лидери.
Ова доведе до зголемен надзор и реформи, но и до трајна дебата за границите на разузнавачките служби.
Извор: Indeх/Agencija
