На самитот за глобален договор против пластиката во Отава, Канада, професорката Бетани Карни Олмрот била опкружена и вербално нападната од вработени во голема американска хемиска компанија. „Формираа круг околу мене, викаа дека ја искривувам реалноста,“ изјави таа. На друг официјален настан, претставник од индустријата за амбалажа ја обвини за ширење страв и дезинформации, влегувајќи без покана.
„Постојано сум изложена на вознемирување и заплашување — на состаноци, конференции, преку е-пошта. Морам дури и да го кријам екранот на телефонот, бидејќи се обидуваат да ни ги снимат белешките,“ вели Олмрот, екотоксиколог од Универзитетот во Гетеборг.
Нејзиното искуство е само дел од она што шест различни извори го опишуваат како „целосна инфилтрација“ на преговорите од страна на индустриски интереси. Преговорите, кои започнаа во 2022 година, треба да резултираат со прв глобален договор за справување со пластичното загадување. Но, досега не е постигната согласност, а индустриски лобисти веќе го надминуваат бројот на научниците и националните делегации.
Петрол-држави ја блокираат амбицијата
Саудиска Арабија предводи мал, но моќен блок на петрол-држави (вклучувајќи ги Русија и Иран) кои активно ја блокираат идејата за ограничување на производството на пластика. Земјата преку својот нафтен гигант Aramco е сопственик на една од најголемите пластични компании — Sabic. На последната рунда во Бусан, Јужна Кореја, лобистите од индустријата броеле 220 — тројно повеќе од научниците.
„Тоа е класична индустриска стратегија — да се влезе во преговорите, да се претставува како ‘партнер’, и да се попречува секоја реална промена,“ вели Давид Азулеј од Центарот за меѓународно еколошко право.
Азулеј додава дека токму оние што имаат корист од проблемот – производителите – се третирани како рамноправни соговорници со жртвите на загадувањето. „Тоа не е неутрална позиција — тоа е директен судир на интереси.“
ОН на удар на критики
Организатор на преговорите е Програмата за животна средина на ОН (UNEP), но нејзиниот директор Ингер Андерсен е остро критикувана од над 100 еколошки организации. Таа била обвинета за „недоволна амбиција“ и за премногу тесна соработка со индустриски актери, вклучувајќи ја Саудиска Арабија, од која UNEP добила над 20 милиони долари во донации од 2020 година наваму.
Во декември 2024, Андерсен наводно вршела притисок врз „високо-амбициозните“ земји да се откажат од барањето за лимитирање на производството. Официјално, таа тврди дека ги слуша сите страни, но довербата кај граѓанските и научните организации е сериозно нарушена.
Научниците потиснати, лобистите доминантни
И покрај тоа што 1.100 научници ги поддржуваат мерките за ограничување на производството, нивната улога е маргинализирана. Коалицијата на научници (SCEPT), независна од индустрија, не добила пристап до клучни средби, а нивните коментари по повод извештај на UNEP биле игнорирани.
„Ние мораме да се бориме за да ги корегираме дезинформациите и полувистините кои ги шири индустријата,“ велат од коалицијата. „Немаме официјален научен совет. Ова е како да правите лек без консултација со лекар.“
Следни чекори
Преговорите продолжуваат во август во Женева, Швајцарија. 95 земји веќе испратија заеднички повик за амбициозен договор. „Пластиката ги гуши екосистемите, ги труе ланците на исхрана и ја загрозува иднината на нашите деца,“ изјави француската министерка за животна средина.
Но, активистите се песимисти. „Можеме да очекуваме хаос и жестоки конфликти,“ вели Карни Олмрот. „Но ќе продолжиме — со факти, со податоци, со докази. За планетата, за здравјето, за вистината.“
Договорот за пластика би можел да стане историски инструмент – или уште една пропуштена можност загушена од корпоративен интерес. Сега е време за одлучност, транспарентност и вистинска научна основа.
Извор: The Guardian
