Вчерашниот пожар во Трубарево ја откри една од најмрачните страни на справувањето со е-отпад и батерии: фабрика за рециклирање „Ф‑Групација“ – беше зафатена од оган, што предизвика густ, црн чад што се ширеше над Скопје. Според првичните извештаи, во пожарот гореле литиум‑јонски батерии, електронска опрема, пластика и бела технолошка опрема – материјали кои ослободуваат екстремно токсични супстанци кога горaт.
Експерти предупредуваат дека таквиот чад може да содржи јаглероден моноксид, арсен, олово, кадмиум, хидроген флуорид и други опасни соединенија, кои се особено штетни за бремени жени, деца и лица со веќе постоечки здравствени проблеми.
Ова е пример дека кога не се управува правилно отпадот, и кога нема доволни превентивни мерки, резултатот може да биде сериозна криза со јавното здравје.
Кога отпад од електронски уреди или батерии гори (се пали или гори неконтролирано), се ослободуваат различни токсични супстанци:
Тешки метали: олово (Pb), кадмиум (Cd), живо (Hg), арсен (As), никел (Ni), хром (Cr). Овие се дел од електронските компоненти, колекторите, половите, батериите.
Органски токсични материи, вклучувајќи: полихлорирани дифенили (PCBs), диоксини и фурани, полибромирани супстанции (flame retardants), различни летливи органски соединенија (VOCs).
Честички (PM₂.₅, PM₁₀): ситните честички што можат да се вдишуваат длабоко во белите дробови и да поминат во крвотокот.
Гасови: јаглерод моноксид (CO), јаглерод диоксид (CO₂), сулфурни и азотни оксиди (SOx, NOx), хидроген халојдици ако има пластики со хлор или бром (на пр. PVC или flame retardants).
Како влијае на здравјето
Ефектите од изложеност на чад со такви супстанци могу да бидат краткорочни (остро) и долгорочни (хронични):
Краткорочни ефекти: Иритација на очите, носот и грлото, кашлица, отежнато дишење, бронхоспазам. Главоболка, вртоглавица, гадење поради гасови и чад. Влошување на постоечки респираторни болести (астма, хроничен бронхитис) и срцеви проблеми.
Долгорочни ефекти: Хронични респираторни и кардиоваскуларни болести. Повисок ризик од рак (бели дробови, горен респираторен тракт) поради канцерогени соединенија. Невролошки ефекти: оштетување на нервниот систем, нарушувања во когнитивниот развој кај деца, влијание на имунолошкиот систем. Репродуктивни и развојни оштетувања: кај бремените жени, фетуси (предвремено породување, мала родителска тежина), кај деца нарушување на раст и развој.
Влијанија на заедницата и животната средина:
Контаминација на почва и подземни води од течности (leachate) што содржат тежки метали и опасни хемикалии. Загадување на растителниот и животинскиот свет (биоакумулација на токсини).
Примери на големи хаварии во складишта на електронски отпад
Еве неколку случаи кои илустрираат што може да се случи:
Agbogbloshie, Гана
Во оваа позната неформална депонија за електронски отпад, работниците често палеле кабли и пластични обвивки за да ги извлечат метали, предизвикувајќи ослободување на живо, олово, арсен и бромирани супстанции. Испитувањата покажале високи нивоа на токсини во почвата, воздухот и во телата на деца (на пример, големо присуство на олово во крвта).
Стотици пожари во британските депонии / места за отпад
Во UK, батериите (особено литиум-јон) се причина за голем број пожари во центри за отпад / рециклирање, кога се неправилно фрлени заедно со други материјали. Овие пожари содржат чад со токсични гасови.
Пожари во депонии во Полска, Шпанија, Чиле
Истражувања покажале дека во пожари на депонии се мерат многу високите концентрации на PM2.5, PAHs, тешки метали. На пример, во Шпанија, пожар во депонија на гуми дал PAH вредности до 6 пати поголеми од нормалните. Во Чиле, во пожари PM₂.₅ вредностите достигнувале ~1000 µg/m³ на самото жариште, и над 200 µg/m³ дури на растојание до 20 km.
Како се санирани ваквите пожари и што е направено?
Следниве мерки и стратегии биле применети или предложени во различни случаи:
Погаснување и контрола на пожарот: користење системи за гаснење, ископување на отпадот за да се спречи ширење (firebreaks), користење вода, пената, механички средства. Во пожарот во Bhrahmapuram (Индија), се користеле багери, ископување на отпад, користење на хеликоптери и екипи од повеќе служби.
Мониторинг на квалитетот на воздухот и здравјето: мерење на концентрациите на ПМ₂.₅, ПМ₁₀, VOC‑и, метали во воздухот и почвата; следење на здравјето на населението (респираторни симптоми, болести).
Регулаторни мерки за правилно собирање и рециклирање на батерии и електронски отпад: воведување на барања да се одделуваат батериите, забрана за мешање на батерии со побрзогорлив отпад, задолжително одлагање на опасни компоненти.
Обезбедување средства и опрема за пожарникари, работници, населението: заштитни маски, респиратори, средства за лична заштита, едукација.
Обнова на депонии / санација на почва: чистење на контаминирани слоеви, обработка на почва, заштита на водни ресурси. Пример: во областите покрај депонии во Индија, методи за пречистување на водата и почвата, воведување бариери и филтри. (Не секогаш лесно, понекогаш остануваат трајни загадувања.)
Последици
Долготрајна контаминација: тешки метали и органски токсини остануваат во почвата и водата, што може да влијае на земјоделството, риболовот и храна – биоакумулација во растенија и животни.
Здравствени трошоци: зголемени болести, лекување на респираторни и срцеви болести, болести на бубрезите, невролошки нарушувања. Ова значи повеќе трошоци за здравствен системот.
Социјални и еколошки штети: нарушување на животниот стандард на луѓето кои живеат блиску, губење на земјоделска земја, уништување на екосистемите.
Економски штети: трошоци за гаснење, санација, променети закони, изгубена продуктивност, исклучени заштеди.
Доверба и регулативни проблеми: каде што не се спроведуваат политики, се јавува нелегално одлагање, непочитување на стандардите.
Чадот од депонии на електронски отпад и батерии е сериозна закана: ослободува штетни метали и органски токсини кои можат да предизвикаат и остри и хронични здравствени проблеми. Примери од целиот свет покажуваат дека ако нема добра инфраструктура, правилно собирање и рециклирање, регулирани депонии и брза интервенција при пожари, последиците можат да бидат големи и трајни.
За да се намали ризикот: треба јасни закони и нивна строгоста, едукација на јавноста, системи за собирање на е-отпад, ресурси и опрема за реагирање, локален мониторинг на квалитетот на воздухот и здравјето.
