Три десничарски политички групи повторно поднесуваат предлог за основање истражна комисија во Европскиот парламент, додека Транспаренси Интернешнл поднесува жалба против европратеници кои протекувале чувствителни договори со НВО до медиумите.
Три десничарски политички групи во Европскиот парламент по вторпат се обидуваат да основаат истражна комисија за финансирањето на невладини организации од страна на Европската комисија, додека Транспаренси Интернешнл обвинува за кампања на оцрнување на граѓанското општество организирана од европратеници и покренува жалба за протекување информации.
Германскиот весник Welt Am Sonntag минатата недела објави дека извршната власт на ЕУ наводно тајно плаќала на еколошки НВО до 700.000 евра за промоција на климатската политика на ЕУ. Комисијата ги негираше тврдењата за тајни плаќања и портпарол за Euronews изјави дека Комисијата обезбедува високо ниво на транспарентност кога станува збор за финансирање на НВО.
„Најновите обелоденувања на германскиот печат за нејасни врски меѓу Европската комисија и еколошките НВО ја прават неопходна основањето на парламентарна истражна комисија за таканаречениот скандал ‘Green Gate’“, изјави европратеникот Карло Фиданца од групата Европски конзервативци и реформисти (ECR), додавајќи: „Оваа комисија, побарана од групата ECR и поддржана од 200 европратеници од различни политички групации, е неопходна.“
Унгарски европратеници од Фидес ќе започнат целни барања за информации
Европратеникот Чаба Домотор од партијата Патриоти за Европа изјави за Euronews дека е потребна поголема транспарентност во однос на договорите меѓу НВО и Европската комисија.
„Гледаме дека тие финансираат идеолошки наметната агенда со пари на даночните обврзници, а цената и товарот ќе ги сносат токму тие граѓани“, рече Дьомотор и додаде: „Комисијата тврди дека тие договори не се тајни. Ќе видиме, бидејќи ќе покренеме целни барања за информации за да го дознаеме содржината на тие договори за лобирање. Комисијата ќе има можност да покаже транспарентност и да докаже дека демократските вредности што ги бара од земјите членки важат и за самата неа.“
Обвинувањата од весникот Welt првпат се појавија во февруари, а во април парламентарен комитет ги отфрли амандманите предложени од десничарски пратеници со кои се бараше вклучување на критики за финансирањето на НВО во буџетот за 2023.
Комитетот тогаш, покрај одбивањето на заедничкиот предлог на Фидес и францускиот Национален собир, исто така ги одби амандманите на европратеничката од ЕПП, Моника Холмајер, вклучувајќи и повик до Европскиот суд на ревизори да спроведе истрага за програмата LIFE – инструмент за финансирање еколошки проекти, од кој мал дел оди кај кампањски организации преку оперативни грантови.
Очекување на одлука следната недела
Конференцијата на претседателите во Европскиот парламент ќе одлучува за формирањето на комисијата следната недела во Стразбур. Две други десничарски групи, Патриоти за Европа и Европа на Суверени Нации, исто така изразија поддршка за иницијативата. Рене Ауст, претседател на ESN, за Euronews изјави:
„Комисијата плаќа на активисти за да ја обликуваат јавната перцепција – тоа не е неутрално владеење, туку оркестрирана демократија.“
Ставот на групата на Европската народна партија (ЕПП) не е единствен, бидејќи не сите пратеници го делат мислењето на Холмајер.
НВО: Координиран напад врз финансирањето
Директорот на Транспаренси Интернешнл ЕУ, Ник Ајоса, за Euronews изјави дека обвинувањата за сенка-лобирање од НВО се веќе разоткриени.
„Ова се веќе разоткриени приказни кои кружат уште од февруари“, рече Ајоса, додавајќи: „Не ми е јасно зошто германскиот печат повторно го отвора ова, освен ако зад тоа не стои политичка агенда од оние што ги протекуваат договорите.“
Тој додаде дека финансирањето на граѓанското општество од Комисијата за учество во јавниот дискурс е позитивно и дека веќе постојат доволно мерки за транспарентност. Во април, Транспаренси Интернешнл се спротивстави на истражната комисија со отворено писмо.
„Овие координирани напади во последниве шест месеци имаат три јасни цели: да се дискредитираат НВО, да се одвлече нивното внимание и енергија во борба со лажни наративи, и на крајот – да се намали или укине нивното финансирање. Ова ќе се покаже во новите буџетски преговори во наредните години,“ додаде Ајоса.
Тој изјави дека мала група десничарски европратеници стои зад протекувањето на доверливи податоци до медиумите и дека Транспаренси ќе поднесе правна жалба по ова прашање.
„Неколку европратеници имаа пристап до ограничен број доверливи документи кои ги користат за да протекуваат информации до новинари во рамките на кампања на оцрнување. Постојат правила како овие документи треба да се чуваат бидејќи се доверливи, но нема одговорност во овој Парламент за овие протекувања. Намерам да поднесам формална жалба до Комисијата и до претседателот на Парламентот.“
Како НВО добиваат финансирање од Европската комисија
Во сржта на најновите медиумски обелоденувања за финансирање на НВО од ЕУ се LIFE оперативните грантови. Овие грантови се дел од програмата LIFE со буџет од 5,4 милијарди евра (2021–2027), која финансира проекти за зелени иновации, циркуларна економија, енергетска ефикасност, заштита на природата и намалување на загадувањето.
Приближно 15,6 милиони евра се доделуваат на еколошки НВО преку оперативни грантови. Индивидуални организации може да добијат до 700.000 евра годишно.
Грантовите се доделуваат преку отворени повици со јасни критериуми, а проценката не ја прави директно Комисијата, туку агенции како CINEA (Европска извршна агенција за клима, инфраструктура и животна средина).
Лобирање е дозволено, но не е задолжително или наметнато.
Секој грант вклучува одредба дека „изразените ставови и мислења не мора нужно да ги одразуваат ставовите на ЕУ“. Условите се јавни и нема обврска апликантите да ги усогласат своите цели со интересите на Комисијата за да добијат средства.
НВО задржуваат целосна автономија во користењето на средствата, во рамките на законските и договорните обврски. Подложни се на правила за транспарентност, мора да ги почитуваат вредностите на ЕУ и редовно се подложени на ревизија. Ако не го спроведат својот работен план, финансирањето може да биде повлечено.
Иако дел од надзорот се потпира на самопријавување – што се смета за слаба точка во системот – Комисијата ја зголемува верификацијата врз основа на ризик, според препораките од Европскиот суд на ревизори.
Во април 2025, ревизорите на ЕУ го оценија процесот на финансирање како „нејасен“ и предупредија за можни ризици по угледот. Сепак, не беше најдена никаква злоупотреба или прекршок од страна на НВО или службеници на Комисијата.
Како одговор, Комисијата минатата година издаде нови насоки за спречување на користење на ЕУ средства за директно лобирање кај институциите.
