Во последните неколку дена, улиците на Подгорица сведочат сцени што долго не се виделе во регионот. Запалени автомобили, разбиени локали, графити со натписи „Турци надвор“ и навивачки групи кои скандираат „Нема мигранти“ – сликата е мрачна. Еден инцидент со нож во населбата Забјело беше доволен за да се запали бран омраза кој брзо се претвори во политички проблем и дипломатска тензичност меѓу Црна Гора и Турција.
Од тепачка до дипломатска криза
Сè почна на 25 октомври, кога млад Црногорец беше избоден по расправија со група турски и азербејџански државјани. Полицијата веднаш уапси двајца осомничени – еден Турчин и еден Азербејџанец – и потоа приведе уште 45 лица за проверка на нивниот престој.
Веста се прошири низ социјалните мрежи со брзина на пожар, а веќе следната вечер Подгорица личеше на град под опсада: толпа демонстранти извикуваше „Турци надвор“ и „Нема мигранти“, беа демолирани барови и запалени возила со турски таблици.
До понеделникот, ситуацијата се пренесе на институционално ниво. Премиерот Милојко Спајиќ објави дека владата ќе го укине безвизниот режим за турските државјани, „додека не се воспостави ред и контрола“. Паралелно беше најавен и нов Закон за странци, кој треба да биде „многу построг“ од актуелниот.
Реакции од Подгорица и Анкара
Црногорската влада инсистира дека станува збор за привремена мерка и дека нема простор за етничка омраза. Претседателот Јаков Милатовиќ порача дека „не смее да има колективна вина“, но неговата изјава остана во сенка на полициските акции и јавниот притисок.
Од другата страна, турското Министерство за надворешни работи реагираше остро. Шефот на дипломатијата, Хакан Фидан, порача дека Турција бара гаранции за безбедноста на своите државјани и дека внимателно ја следи ситуацијата. Турските медиуми зборуваат за „напади на нашите граѓани“ и предупредуваат дека „пријателските односи не смеат да се рушат заради неколку екстремни групи“.
Колективна вина и наратив на страв
Она што почна како изолиран криминален случај прерасна во демонстрација на колективна вина. Целата турска заедница во земјата – околу 13 илјади жители – се најде под зголемено внимание, иако ниту бројно ниту економски не претставува закана.
Паралелно, на социјалните мрежи се рашири лажен наратив дека во Црна Гора живеат над 100.000 Турци, што ги запали националистичките кругови и медиумите со ксенофобни изјави.
„Сведоци сме на хроника на раѓањето на фашизмот“, изјави црногорскиот аналитичар Марко Савиќ за локалните медиуми, повикувајќи на одговорност за ширење дезинформации.
Политика на страв и внатрешни поени
Овој бран национализам не се случува во вакуум. Во време на ниска доверба во институциите и зголемени социјални тензии, политиката лесно го користи стравот од „другиот“ за да демонстрира сила.
Укинувањето на безвизниот режим за Турција, мерка што директно ги погодува илјадници граѓани, повеќе личи на симболичен потег за домашна публика отколку на реално безбедносно решение.
Црна Гора, како земја кандидат за членство во ЕУ, се соочува со сериозен тест: дали може да го зачува мултиетничкиот карактер на општеството, или ќе потоне во истите шаблони на омраза и поделби што ги проголтаа други земји од регионот?
Економска сенка: што ќе се случи со турските инвестиции
Покрај политичката криза, расте и економската неизвесност. Турските компании се меѓу најприсутните во Црна Гора – над 3.700 регистрирани бизниси, што претставува четвртина од сите странски инвестиции. Турција е и еден од најголемите трговски партнери на земјата, со годишен увоз над 170 милиони евра.
Инвеститорите веќе испраќаат сигнали дека можат да се повлечат ако безбедносната ситуација не се стабилизира. Туристичкиот сектор, каде турските бизниси имаат значителен удел, би можел да биде првиот што ќе ја почувствува цената на омразата.
Поука што не смее да се заборави
Црна Гора долго време беше пример за мултиетничка рамнотежа и соживот. Но последниве денови покажаа колку брзо може да се распадне таа слика кога политиката ќе го подгрева национализмот, а дезинформациите ќе го диктираат јавниот разговор.
Прашањето денес не е колку Турци живеат во Црна Гора – туку колку луѓе сè уште се подготвени да ги гледаат своите соседи како луѓе, а не како непријатели.
