Низ годините научив дека слободата не е во правењето на големи избори, туку во малите непокорности и во бунтот. Да си земеш време само за себе, да одиш пеш, да кажеш „не“ кога сите очекуваат да кажеш „да“. Да сакаш дури и кога е невозможно.
И токму од тие мали бунтови почнува и оваа приказна, не за „град како љубовник“, ниту пак за „женската слобода во урбаната средина“, туку за градот што го романтизираме, а во суштина е само лош партнер, полн со изместен систем на правила и огледало што ги ни враќа сите лаги што си ги кажуваме на себе си.
Ако јавниот простор е мерка на слободата, тогаш Скопје често нè смета за затвореници.
Јавната сфера стана место на тестирање на психолошка издржливост. Градот нè прави сѐ само не слободни. Можеби единствената реална демократска практика во Скопје е снаоѓањето, а вистинската зрелост не е кога престануваш да се нервираш за градот, туку кога конечно признаваш дека градот не секогаш ги дели твоите очекувања.
Никогаш не сум верувала дека градот треба да ме сака. Тоа ми звучи како лоша урбана романтика, како евтина копија на „градот е мојот љубовник“. Не е. И не треба да биде. Скопје е многу порадикално. Тоа е град кој е строг, често некултурен, не ретко брутален…
На пример, чекам автобус 40 минути. Во нормален град би се изнервирала. Во Скопје не. Тука имам повисока толеранција на хаосот отколку што е тоа здраво. И знам, ако ова е „нормално“, тогаш мојата нормалност одамна е ненормална.
Шетам по тротоар кој е сѐ, само не пешачка зона. Тоа е паркинг-зона во која случајно сум се нашла како пешачка грешка. Возилата ги имаат сите права како мене. А јас? Јас имам само чекори и мал срам што сум дозволила да очекувам простор таму каде што сите смеат да свират, да блокираат, да се однесуваат како тротоарот е нивни имот.
И да, секоја жена што оди пеш во овој град не е модерна, ниту еко-освестена, туку храбра. Многу храбра. Исто како онаа која се обидува да турка количка на тротоарите или да води дете со тротинет.
Понекогаш се чувствувам дека јас сум гостинка во сопствениот град кој 90 дена се гуши во смог. Уште едно „нормално“ ненормално секојдневие кое треба да го прифатам. Град во кој одамна никој не внимава улиците и парковите да се чисти, во кој рециклирањето и екологијата се тема само во лошите предизборни кампањи.
Во сиот тој хаос од разочарување, сосема неочекувано, се појавува нешто што личи на спознајна слобода. Не затоа што градот се сменил. Ниту пак затоа што еден ден ќе стане поубав. Туку затоа што конечно го признавам она што одамна го знам, ама не сум сакала да го кажам гласно: дека градот не ги дели моите очекувања. И во тој момент, парадоксално, станувам слободна. Слободна од илузијата дека некој ќе дојде да го поправи. Слободна од романтиката дека градот ме сака. Слободна од идејата дека треба да го заслужам овој простор.
И така, слободата повторно ја наоѓам во малите бунтови. Во тоа да го признаам хаосот и да продолжам да живеам во него, без илузии и очекувања. Низ годините научив дека слободата не зависи од тоа што градот ќе ми подари, туку од тоа што јас одлучувам да не прифатам. Во тие мали непокорности, во овој град, сепак го наоѓам она најважното: слободата е моја.
