Доколку владите и граѓаните повторно „прошетаат во сон“ кон уште едно големо гласање без јасни подготовки, референдумот за обединета Ирска може да предизвика потреси за кои никој не е подготвен.
Ова е пораката на двајца влијателни новинари од двете страни на ирската граница — Финтан О’Тул, колумнист во Irish Times, и Сем Мекбрајд, уредник на Belfast Telegraph. Во заеднички проект тие ги анализираат политичките, економските и културните последици од можната одлука Северна Ирска да ја напушти Обединетото Кралство и да се обедини со Република Ирска.
Во својата книга For and Against a United Ireland, објавена од Кралската ирска академија и Универзитетот Нотр Дам, авторите предупредуваат дека политичките структури во и околу Обединетото Кралство се сè уште нестабилни и дека не е научена лекцијата од Брекзит.
„Не ни треба уште едно нејасно, ’да-или-не’ гласање“
О’Тул истакнува дека Брекзит требало да биде опомена:
„Работи може да се појават одеднаш и брзо да добијат замав. Не сакаме референдум со нејасно прашање, чии последици никој не ги разбира — затоа што резултатот е длабоко поделено општество.“
Според Договорот од Велики петок, референдум за обединување треба да се распише кога ќе изгледа веројатно дека мнозинство од гласачите во Северна Ирска би гласале за тоа. Националистите — предводени од Шин Фејн — сметаат дека моментот се приближува. Но владите во Даблин и Лондон, како и унионистите, го минимизираат изгледот од брз развој на настаните, што создава атмосфера на неизвесност.
Мекбрајд предупредува дека постои премногу политичка реторика, а недоволно суштинска дебата:
„Луѓето речиси секогаш се ’за’ или ’против’. Многу малкумина размислуваат што би значела новата држава: дали би била унитарна или федерална? Како би изгледале институциите? Како би се финансирале?“
Дебати со силни аргументи од двете страни
Авторите не заземаат страна. Секој од нив напишал по два есеја — еден „за“ и еден „против“ обединување — со цел да се помогне на јавноста да ги разбере аргументите: од даноци, здравство и пензии, до прашања за национални симболи, знаме, култура и безбедност.
Опфатени се и чувствителни теми, како можноста за насилни реакции од лојалистички групи.
О’Тул додава дека во самата Република Ирска постои парадокс: граѓаните во анкетите велат дека ја поддржуваат идејата за обединета Ирска, но не сакаат повисоки даноци или ново знаме што би ја претставувало британската традиција на унионистите. „Ирската влада мора да утврди што точно нуди национализмот освен романтична визија,“ вели тој.
Ризик од „брз и непромислен“ референдум
Мекбрајд верува дека референдум во неговиот животен век е многу веројатен — и дека би можел да се случи ненадејно:
„Може да се појави некој лош или неодговорен државен секретар кој ќе рече: ’Ајде да го направиме ова и да завршиме со темата’.“
Затоа, велат авторите, е неопходна сериозна јавна расправа — а не повторување на сценариото од 2016 година.
О’Тул завршува со порака до Лондон:
„Ова не е само ирско прашање — ова е британско прашање исто колку што е и ирско. Време е Вестминстер да се вклучи во дебатата.“
Нивната иницијатива има една цел: да ја спречи повторната појава на политичко слепило кое веќе еднаш ја пресече иднината на целиот регион — и да се отвори зрела, информирана дискусија за најважното уставно прашање на островот во последните сто години.
Извор: The Guardian
