Секоја година, на 31 август, светот го одбележува Интернационалниот ден за подигнување на свеста од предозирање со цел да се подигне свеста за оваа глобална здравствена криза и да се преземат конкретни мерки за нејзино спречување. Меѓународниот ден за подигнување на свеста за предозирање (International Overdose Awareness Day – IOAD) претставува потсетник дека зад статистиките стојат човечки животи – семејства, пријатели и заедници погодени од болката на загубата.
Според глобалните податоци, секоја година над 96.000 луѓе умираат од предозирање, а во 72% од случаите се инволвирани опиоиди. Од 1999 година до денес, речиси еден милион животи се загубени поради дроги. Во 2020 година, околу 284 милиони луѓе ширум светот користеле дрога – бројка што е за 26% повисока во споредба со 2010 година.
Што претставува предозирање?
Предозирање се случува кога телото е изложено на токсична количина дрога, лекови или комбинација со алкохол, која го надминува неговиот капацитет да се справи. Симптомите варираат зависно од супстанцијата – може да вклучуваат губење на свест, забавено дишење, бледило, повраќање, или дури и срцев застој.
Најголем број на смртни случаи од предозирање се поврзани со опиоиди, особено при нивна интравенска употреба или комбинирање со депресори на централниот нервен систем како алкохол и бензодиазепини. Варијациите во јачината на дрогите на црниот пазар, особено хероинот, дополнително го зголемуваат ризикот.
„Во Република Македонија, најчесто злоупотребувани супстанции се бензодиазепините, канабисот и стимулансите, особено кај младата популација,“ вели д-р Славе Тошевски, доктор по медицина и специјализант по психијатрија. „Бензодиазепините, како диазепам, хелекс и бромазепам, се лекови кои се користат за анксиозност, но честопати се злоупотребуваат. Истото важи и за стимулансите како спид или кокаин – особено загрижувачки кај младите кои се во фаза на развој на мозокот.“
Фентанил – нова глобална закана
Една од најсмртоносните дроги денес е фентанилот – синтетички опиоид кој е до 100 пати посилен од морфиумот. САД е веќе погодена од криза со фентанил, а постои страв дека епидемијата би можела да се прошири и во Европа и на Балканот.
„Фентанилот е екстремно потентна и опасна супстанца. Не знаеме кога и како ќе се појави тука, но знаеме дека ако дојде, ќе биде огромен предизвик – особено поради тоа што е лесно да се внесе во нелегалните пазари и ризикот од смрт е енормно висок,“ предупредува д-р Тошевски.
Предизвикот: системска подготвеност и превенција
„Моментално во земјава нема официјален протокол за превенција од злоупотреба на психоактивни супстанции кај младите. Но, позитивно е што се работи на креирање и имплементација на таков протокол во основните и средни училишта,“ додава д-р Тошевски. „Сепак, тоа не е доволно. Треба да се работи на општа информираност, борба со стигмата и развивање на национални програми кои ќе им помогнат на луѓето да побараат помош без страв.“
Стигмата – тивок убиец
Еден од најголемите проблеми со кои се соочуваат луѓето што користат психоактивни супстанции е стигмата – социјалната осуда која ги спречува навреме да побараат помош.
„Кога конечно ќе побараат помош, често веќе се во сериозно влошена психофизичка состојба, што дополнително го отежнува третманот,“ вели д-р Тошевски. „Многумина не се гледаат како функционални членови на општеството. Живеат со идентитет на ‘зависник’ кој сам се исклучува.“
Време е за системски пристап
Неколку земји, како Португалија и Чешка, покажаа дека е возможно да се излезе од кругот на казни и предозирања преку декриминализација и фокус на третман. Овие модели го адресираат црниот пазар, но ги третираат луѓето што страдаат од зависност како пациенти, а не како криминалци.
„Во овие земји, ризикот од предозирање е значително намален, особено по извршување на затворски казни. Наместо да ги затвораме, ги лекуваме – и тоа е правецот што треба да го следиме,“ смета д-р Тошевски.
Не е доволен само еден ден
„За мене, не е доволно само еден ден да зборуваме за предозирања,“ заклучува тој. „Секој ден треба да се работи на подигање на јавната свест, бидејќи дури и ако до еден човек допре пораката – тоа е напредок. Промената почнува со разговор.“
31 август не е само датум – тоа е повик за будност, информираност и солидарност. Проблемот со предозирањето не е далечна реалност, туку нешто што секој ден го живеат илјадници луѓе во земјава.
