Прилеп, еден од најистакнатите градови во Македонија, има долг и богат историјат, кој во турскиот период од освојувањето на Македонија, значително се менува. Градот станал важен центар на економија, трговија и култура, а неговиот развој и стратешка локација му овозможиле да се издвојува како клучен град во тогашната Османлиска Империја.
Со доаѓањето на Турците, Прилеп, кој во својот златен период бил високоразвиен трговски град, полека се преориентирал кон селското производство, особено на тутун, кој ќе игра важна улога во економијата на регионот. Во првата половина на 16 век, градот бил дом на околу 321 куќа, од кои 300 припаѓале на христијаните, а останатите биле населени со муслимански жители.
Во своето патување низ Македонија, турскиот патописец Евлија Челебија го посетил Прилеп во 1670 година и го оставил неговото сведоштво за градот во неговиот „Сејахатнаме” (патопис). Челебија го опишал градот како значајна урбана населба со богата архитектура, напредна инфраструктура и културен живот.
Тврдината на Гази Худавендигар и стратегиската локација
Прилеп е познат и по својата тврдина, која се наоѓа на една висока, остро секачка карпа, оддалечена од градот. Тврдината, изградена од исклесан камен и во облик на шестоаголник, претставува една од најцврстите и најтешките за пристап тврдини на територијата. Нема возвишени терени кои би можеле да доминираат над неа, што ја прави воено и стратешки важна. Во нејзиниот ентериер, во тоа време, се наоѓале амбари полни со просо, кои датираат уште од периодот на нејзиното освојување.
Прилепската тврдина ја освоил Тимурташ Паша како дел од Османлиското освојување на Македонија, што ја поставува како важна база на Османлиите за време на нивното владеење во Румелија.
Градот: Десет маала и трговски центар
Според описите на Челебија, Прилеп во 1670 година броел околу 1000 куќи, распоредени во десет маала, изградени од цврст материјал. Градот имал напредна инфраструктура и бил живописен пример на тогашниот османлиски урбанизам. „Варошот“ бил дом на многу угледни луѓе и прваци, а еден од познатите жители бил и синот на Коџа Арслан Паша, кој имал свој конак за примање гости.
Во центарот на градот се наоѓала чаршијата, која била срце на трговијата. Челебија забележал дека во неа имало 200 дуќани, каде што најмногу се трговало со играчки и ножеви, што биле познати производи од Прилеп. Во градот се наоѓале бројни џамии, меѓу кои се истакнувала Алајбеговата џамија во чаршијата и Арслан Паша џамијата. Дополнително, тука се наоѓале и други верски објекти како месиџи и медреси, како и текии за духовно образование и религиозен живот.
Природа и климатски услови: Плодност и ловишта
Прилеп се наоѓа во една од најплодните региони на Македонија, а од југоисток му се простирало големо и плодно поле. Од тоа поле се гледала реката Вардар, а климатските услови биле пријатни, што создавало идеални услови за земјоделство и живот воопшто. Градот бил познат по тоа што имал многу убави и здрави луѓе, а жителите биле склони кон лов и одгледување на виногради, кои биле многу распространети во околината.
Прилеп бил познат и по своите амам (турски бањи), кои биле омилено место за релаксација и опуштање на жителите. Поради чистиот терен на кој бил изграден, градот немал кал, што го правело дополнително пријатен за живеење.
Прилеп, како што го опишал Евлија Челебија, бил еден од најважните градови во Македонија за време на турската влада. Со својата напредна инфраструктура, културна разновидност и стратегиска локација, Прилеп ја задржал својата важност како центар на трговија и земјоделие. Челебија го опишал како модерен град, кој, иако под турска власт, успеал да сочува дел од својата традиција и значење.
Во оригинал подолу може да прочитате што е напишано за градот Прилеп во неговиот „Сејахатнаме“
„Градот Прилеп го освоил Гази Худавендиѓар преку Тимурташ-паша. Тоа е војводството во Румелсикиот ејалает и угледен кадилак во ранг од 150 акчи. Тврдината се наоѓа на една остра црна карпа, која е оддалечена од градот. Изграден е од делкан камен во облик на шестоаголник. Од ниедна страна нема ритче, кое би доминирало над крепоста. Тоа е висока, тешко достапна и цврста крепост. Нејзините бастиони и градобрани се, исто така, добро зацврстени. Но, сега во тврдината има само три куќи и диздар.
Уште од освојувањето нејзините амбари стојат полни со просо. Градот е оддалечен од крепоста за еден топовски истрел. Тој лежи на источната страна во едно пространо песокливо поле и прилично е напреден. Градот има доволно првенци и угледни луѓе. И синот на Коџа – Арслан-паша, е господин, кој има хандан (конак) за прием на гостите.
Градот има вкупно десет маала со илјада куќи, градени од цврст материјал, со пространи градини.
Од џамиите е позната Алајбеговата џамија во чаршијата. Таа е висока. Исто така, позната е и Арслан-пашината џамија. Освен тие, има повеќе маалски месџиди. Тука има повеќе медреси, теќиња, мектеби и еден ан. Натписот над анот гласи: „Кога Хеваи го запраша Светиот Дух, еден летописец му го рече следново: Градбата нека биде полузатворена“.
Тука постои еден пријатен амам. Дуќани има вкупно двесте. Поголемиот број од жителите се занимаваат со изработка на играчки и ножеви.
Во градот воопшто не може да има кал, зашто се наоѓа на чист и песоклив терен. Градот е во средна состојба. На југоисточната страна од градот се наоѓа големото и плодно поле, од каде што се гледа текот на реката Вардар. Бидејќи климата е пријатна, овде-онде можат да се видат убавци и убавици. Градското население е наклонето на ловот, зашто во планините и лозјата има многу ловишта. Поголемиот дел од јавните градби во градот се од покојниот Коџа Арслан-паша“.
