Тоа беше почеток на револуционерна студија за однесувањето на дивите шимпанза, која засекогаш ќе го промени не само нашето разбирање за животинскиот свет, туку и самата дефиниција за тоа што значи да се биде човек. Жената беше Џејн Гудол.
Детски сон што стана научна револуција
Џејн Гудол имала само 26 години кога ја започнала својата истражувачка мисија во Танзанија. Уште како мало девојче, копнеела по Африка. „Читав книги како Доктор Дулитл и Тарзан и знаев дека Африка е мојата цел,“ изјави Гудол во интервју со Тери Воган за BBC во 1986 година.
Откако завршила секретарски курс, работела како келнерка и асистент во филмска продукција за да заштеди пари за патување во Најроби, Кенија. Таму, случајна средба со познатиот палеоантрополог Луис Лики ѝ го променил животот. Впечатоците што ги оставила врз Лики биле толку силни, што тој ѝ понудил работа како негов асистент. Подоцна станал нејзин ментор и предложил токму таа да ги истражува шимпанзата, верувајќи дека нејзиниот недостаток од формална наука ќе ѝ дозволи да ги гледа животните без предрасуди.
Почетоци во дивината
Поради тогашните колонијални правила, Гудол не смеела да биде сама во џунглата. Затоа, нејзината мајка Ван друштвувала со неа во првите три месеци. Двете живееле во поранешен армиски шатор, се разболеле од маларија, а шимпанзата првично бегаат на секој шум.
Сепак, со време, Гудол научила да се движи тивко и внимателно низ шумата, облечена во исти бои секој ден, чекајќи ги животните до дрвјата што ги сакаат. Така, полека, станала „невидлива“ за нив и почнала да ги набљудува одблизу.
Првите револуционерни откритија
Гудол прва забележала дека шимпанзата користат алатки – нешто дотогаш сметано за уникатно човечко својство. Нејзиниот омилен шимпанзо, Дејвид Сивобрадиот, користел гранчиња без лисја за да вади термити од земја. Таа документирала и користење на камења како оружје, свиткани листови за собирање вода, па дури и гранки за заплашување.
Нејзините откритија ги шокирале научните кругови – тие значеле дека луѓето не се единствените суштества што размислуваат апстрактно, користат алатки и градат комплексни општества. „Шимпанзата користат повеќе алатки од кој било друг вид, освен луѓето,“ рече таа.
Семејство, емоции, насилство
Гудол не ги броела шимпанзата – им давала имиња и ги изучувала како поединци. Забележала блиски семејни врски, мајчинска грижа, татковска заштита, бакнежи и прегратки по раздвојување. „Кога ќе се сретнат по разделба, се држат за раце, се гушкаат, се бакнуваат,“ раскажуваше со восхит.
Но Гудол сведочела и на нивната мрачна страна – насилство, територијални војни, па дури и канибализам. „Сфативме дека се слични на нас не само по добрината, туку и по агресијата,“ рече таа.
Придонес за науката и хуманоста
Во 1962 година, иако немала завршено ни додипломски студии, Гудол почнала да подготвува докторат на Кембриџ по охрабрување од Лики. Во 1965, National Geographic сними документарец за нејзината работа, наративно воден од Орсон Велс, што ѝ донесе слава кај пошироката публика.
Со Хуго ван Лавик, фотограф на документарецот, се венчала и добила син – Хуго, наречен Граб. Поради безбедносни причини, бебето било сместено во заштитена веранда, бидејќи Гудол знаела дека шимпанзата умеат да ловат и човечки деца, исто како што и луѓето ловат шимпанза.
Човекот – само уште еден примат
Најдлабокото откритие на Гудол беше дека луѓето не се изолирана категорија, туку дел од животинскиот свет. Шимпанзата делат околу 98.6% од нашата ДНК, а нивното однесување укажува дека многу од нашите емоции, ритуали и инстинкти потекнуваат од заеднички предок.
„Однесување кое денес го гледаме и кај луѓето и кај шимпанзата веројатно потекнува од тој заеднички предок,“ вели Гудол. „Можам да замислам камено-добни луѓе како се гушкаат, користат гранчиња за храна, и живеат во семејна блискост.“
Извор: BBC
