Иако физичките напади врз новинарите се највидливите нарушувања на слободата на печатот, економскиот притисок е исто така голем, понекогаш и подмолен проблем. Економскиот показател во RSF Светскиот индекс на слобода на печат сега е на без преседан, критички на ниско ниво, бидејќи неговото опаѓање продолжи и во 2025 година. Како резултат на тоа, глобалната состојба на слободата на печатот сега е класифицирана како „тешка ситуација“ по прв пат во историјата на индексот.
Во време кога слободата на печат доживува загрижувачки пад во многу делови на светот, голем но често подценет фактор кој сериозно ја ослабува медиумската индустрија е економскиот притисок. Голем дел од ова е резултат на концентрацијата на сопственост, притисокот од рекламодателите и финансиските поддржувачи, како и јавната помош која е ограничена, отсутна или доделена на нејасен начин. Податоците мерени со економскиот показател на RSF индексот јасно покажуваат дека денешните медиуми се затечени помеѓу зачувувањето на својата уредувачка независност и обезбедувањето на економска опстанок.
„Гарантирањето на слободата, независноста и плурализмот во денешната медиумска сцена бара стабилни и транспарентни финансиски услови. Без економска независност, нема слободен печат. Кога медиумите се финансиски под стрес, тие влегуваат во трка да привлечат публика на штета на квалитетното известување и можат да паднат во рацете на олигарсите и јавните власти кои се обидуваат да ги искористат. Кога новинарите се осиромашени, тие повеќе немаат средства да се спротивстават на непријателите на печатот — оние кои застапуваат дезинформации и пропаганда. Медиумската економија мора итно да се врати во состојба која е поволна за новинарството и обезбедува производство на сигурни информации, кои природно се скапи. Решенијата постојат и мора да се применат на голема скала. Финансиската независност на медиумите е неопходен услов за обезбедување слободни, доверливи информации кои служат на јавниот интерес.“
Од петте главни показатели кои го определуваат Светскиот индекс на слобода на печат, показателот што го мери економскиот притисок врз новинарството го повлече надлое глобалниот резултат во 2025 година.
Економскиот показател во RSF Светскиот индекс на слобода на печат за 2025 година е на најниско ниво во историјата, а глобалната ситуација сега се смета за „тешка“.
Според податоците собрани од RSF за Светскиот индекс на слобода на печат 2025, во 160 од 180 проценети земји, медиумските компании постигнуваат финансиска стабилност „со тешкотии“ или „воопшто не“. Погоре, медиумите се затвораат поради економски потешкотии во речиси една третина од земјите глобално. Ова е случај во САД (57-мо место, паднато за 2 места), Тунис (129-то, паднато за 11 места) и Аргентина (87-мо, паднато за 21 место).
Ситуацијата во Палестина (163-то место) е катастрофална. Во Газа, израелската армија ги уништи новинарските редакции, уби скоро 200 новинари и воведе тотален блокада на појасот повеќе од 18 месеци. Во Хаити (112-то место, паднато за 18 места), недостатокот на политичка стабилност исто така ја втурна медиумската економија во хаос.
Дури и релативно добро оценетите земји како Јужна Африка (27-мо место) и Нов Зеланд (16-то место) не се имуни на вакви предизвици.
Сеопшта ситуација со слободата на печат е “тешка”, историски прв пат
Уште повеќе од десет години, резултатите на индексот предупредуваат на глобален пад на слободата на печат. Во 2025 година, се појави ново најниско ниво: просечниот резултат на сите проценети земји падна под 55 поени, па влезе во категоријата „тешка ситуација“. Повеќе од шест од десет земји (112 во вкупно) го намалија својот вкупен резултат во индексот.
По прв пат во историјата на индексот, условите за практикување на новинарство се „тешки“ или „многу сериозни“ во повеќе од половина од земјите во светот, а задоволителни се во помалку од една четвртина.
Сè поцрвената карта
Во 42 земји каде што живее повеќе од половина од светската популација, ситуацијата е класифицирана како „многу сериозна“. Во овие зони, слободата на печат целосно отсутствува и практикувањето новинарство е особено опасно. Ова е случај во Палестина (163-то место), каде што израелската армија ја уништува новинарската сцена повеќе од 18 месеци, убивајќи речиси 200 медиумски работници — вклучувајќи најмалку 43 убиени додека работеле — и воведувајќи темна изолација за опсадената област.
Три земји од Источна Африка — Уганда (143-то), Етиопија (145-то) и Руанда (146-то) — влегоа во категоријата „многу сериозно“ оваа година. Хонг Конг (140-то) исто така се пресели во црвената зона по прв пат, и сега има истата боја како Кина (178-то место, паднато за 6 места), која влезе во последните три земји, заедно со Северна Кореја (179-то) и Еритреја (180-то).
Економска криза засилена од геополитика
Во Украина (62-ро место на Индексот за слобода на медиумите за 2025 година), каде што руската инвазија го направила пристапот до доверливи информации посуштински од кога било, околу 90 проценти од новинарските редакции преживуваат благодарение на субвенции, главно од САД. Повлекувањето на оваа помош го загрозува доверливото извештавање за руските воени злосторства и корупција, додека Кремљ поседува значителни средства за ширење на својата пропаганда.
Економското гушење на медиумите исто така влијае на протерување не редакции од регионот. Овие медиуми, лишени од локални приходи и поддршка од САД, спроведуваат масовни отпуштања, дополнително ослабувајќи го пристапот до независни информации во Русија (171-во место) и Белорусија (166-ро место) особено. Во Грузија (114-то место), пазарот на рекламирање е контролиран од олигархот Бидзина Иванишвили, основач на владејачката партија – која се соочува со масовни протести – а законот за „надворешно влијание“ го блокира другите извори на финансирање. Во Азербејџан (167-мо место), недостатокот на можности за финансирање ги сведува независните медиуми на молк или егзил.
Економската криза на медиумите е исто така забележлива во Европската Унија (ЕУ) и на Балканот, каде што спроведувањето на Европскиот закон за слобода на медиумите (EMFA) – што може да му помогне на медиумскиот сектор – се уште чека. Финансирањето на јавните медиуми станало клучен тест за тоа како земјите го поддржуваат медиумскиот пејзаж: Чешка (10-то место) избра да ја зајакне одржливоста на својот јавен медиумски буџет, за разлика од Германија (11-то место) и Франција (25-то место). Во Словачка (38-то место), Босна (86-то место), Србија (96-то место) и Косово (99-то место) – најлошо рангираната земја на Индексот во областа на ЕУ-Балканите – јавните медиуми се соочуваат со егзистенцијална криза поради намалувањето на буџетите и политичката контрола.
Политичка инструментализација на медиумите, влошена од економски пад
Овој економски пад го поттикнува опасниот динамизам: политичката инструментализација на медиумите, што придонесува за нормализација на неказнивоста за криминалите против пресата. Во Молдавија (35-то место), истражувачките новинари се дискредитирани од политичари на социјалните мрежи. Во Киргизстан (144-то место), преземањето на независниот медиум 24.kg од страна на поранешен портпарол на претседателот покажува како доверливите извори на информации се претвораат во пропагандни алатки. Во Узбекистан (148-то место), малкуте независни новинари кои сѐ уште известуваат работат во репресивна средина и властите често се обидуваат да поткупат блогери. Турција (159-то место, опаѓање за 2 места) стагнира на долниот квартал на Индексот на RSF поради продолжената репресија на новинарите.
Внатре во ЕУ, ова опасно приближување помеѓу новинарските медиуми и оние на власт се реализира во Унгарија (68-то место) и Кипар (77-мо место) преку нејасната, нееднаква распределба на државна реклама. Медиумскиот пејзаж во Албанија (80-то место) и Грција (89-то место) е дефиниран со конфликти на интереси. Што повеќе, кога медиумите во регионот се спротивставуваат на притисокот, се соочуваат со стратешки тужби против јавните учества (SLAPP), кои ги исцрпуваат нивните финансии – тоа може да се види во Хрватска (60-то место) и Бугарија (70-то место). Сепак, се појавуваат знаци на надеж. Полска (31-во место) се опоравува по повлекувањето на злонамерните правни акции против пресата. Медиумскиот сектор во Австрија (22-ро место) покажува знаци на позитивен економски моментум. Естонија (2-ро место) сега е највисоко рангираната земја од ЕУ за слобода на медиумите, веднаш зад Норвешка (1-во место).
