„Мислам дека мојата прва реакција беше, дефинитивно, олеснување,“ изјави Хилари за Би-Би-Си на 3 јули 1953 година, опишувајќи ги емоциите што ги почувствувале тој и непалскиот шерпас Тензинг Норгеј кога застанале на највисоката точка на Земјата. „Олеснување што го најдовме врвот – и што навистина успеавме да стигнеме до него.“
Тензинг, кој го преживеа несигурниот леден терен и жестокиот студ, преку преведувачот – водачот на експедицијата, полковник Џон Хант – изјави дека неговата прва емоција била „огромно олеснување“, проследено со радост.
Двајцата мажи мораа да се искачат по навидум непремостлива вертикална карпа висока околу 12 метри, на надморска височина од 8.790 метри – во таканаречената „зона на смртта“, најопасниот дел од Еверест.
Еверест – повеќе од еден врв
Планината Еверест, која се издига 8.849 метри надморска височина, се наоѓа на границата меѓу Непал и Тибет. Додека Британците ја именувале по геодетот Џорџ Еверест во 1856 година, локалните народи одамна ја познаваат како Сагармата (во Непал) и Чомолунгма (во Тибет), што значи „Божица мајка на светот“.
Терминот „зона на смртта“ го вовел Едуар Вис-Дунан, швајцарски доктор кој го предводел неуспешниот обид за искачување во 1952 година – обид во кој учествувал и Тензинг. Овој поим се однесува на надморската височина над 8.000 метри, каде атмосферата содржи премалку кислород за човечкото тело да функционира нормално. Во овие услови, клетките почнуваат да умираат, а најмногу страдаат мозокот и белите дробови.
Ефектите на екстремната височина
Во „зоната на смртта“, луѓето се соочуваат со хипоксија – недостаток на кислород во виталните органи. Срцевиот ритам се забрзува, се зголемува ризикот од срцев удар, а мозокот може да отекува, предизвикувајќи главоболки, гадење, конфузија и слаба проценка. Алпинистите во овој дел на Еверест често доживуваат халуцинации, делириум и дезориентација – некои дури почнуваат да се соблекуваат или да копаат во снегот.
Стратешка подготовка
За да се подготват за вакви екстремни услови, тимот на Хилари и Тензинг постепено се искачувал, воспоставувајќи неколку кампови на различни височини низ април и мај 1953 година. Оваа аклиматизација им овозможила на нивните тела да го зголемат капацитетот на белите дробови и производството на хемоглобин – протеинот што го пренесува кислородот низ телото.
Но, аклиматизацијата имала и свои ризици. Прекумерното количество хемоглобин ја згуснува крвта, што може да доведе до мозочни удари или акумулација на течност во белите дробови. Дополнително, човечкото тело не може целосно да се прилагоди на надморска височина над 6.000 метри, па затоа алпинистите користеле специјално дизајнирани апарати за кислород.
Предизвикот и успехот
На 26 мај, тројцата членови на тимот – Том Бурдилон и Чарлс Еванс – се приближиле на околу 100 метри од врвот, но биле принудени да се повлечат поради неисправна опрема за кислород и екстремен замор.
Три дена подоцна, наутро на 29 мај 1953 година, Хилари и Тензинг започнале втор обид. Пробивајќи се низ снегот и мразот по стрмниот гребен, Хилари во еден момент се сомневал дека ќе можат да продолжат, раскажа неговиот син Питер за BBC Witness History во 2023 година:
„Едно од нештата што најмногу ги паметам е неговиот опис на движењето по стрмните снежни и ледени падини кон јужниот врв. Тој бил напред, сечејќи скалици во мразот, кога се одвоил голем слој снег и мраз. Само што не се лизнал по стрмните падини кон Кангшунг Фејс (источната страна на Еверест), спуштајќи се…“
Сепак, двајцата алпинисти го надминале последниот предизвик и на крајот – застанале на врвот на светот.
