ЕУ воведе нов систем на контрола на граничните премини за државјани од земјите надвор од шенген-зоната, што може да предизвика гужви на границите .
Станува збор за почеток на работа на Системот за влез/излез (Entry/Exit System – EES) на Европската унија, кој дигитално ги бележи податоците за влез и излез на државјани од т.н. трети земји и го заменува досегашното рачно печатење на патни исправи. Системот се воведува во сите земји од шенген-зоната, како и на Исланд, Лихтенштајн, Норвешка и Швајцарија, додека Ирска и Кипар не се дел од системот.
EES електронски ги регистрира времето и местото на влез и излез на државјани на трети земји со дозвола за краткорочен престој, пресметува преостанатото дозволено време за престој и собира биометриски податоци — фотографија на лице и отпечатоци од четири прста од десната рака.
Децата под 12 години се исклучени од земање отпечатоци. При следните доаѓања, идентитетот се потврдува преку споредба на постојната фотографија од системот со онаа на патната исправа, што го забрзува контролниот процес.
Системот ќе се применува на сите меѓународни гранични премини, вклучувајќи ги и оние кои привремено се одредени за меѓународен сообраќај според договор со БиХ.
Постепена примена на граничните премини
Во почетокот регистрацијата во EES ќе биде достапна минимум четири часа дневно, со постепено зголемување до 24-часовна примена во рок од шест месеци. Посебни EES ленти ќе бидат наменети за патници од трети земји, но во време на поголеми гужви системот ќе работи на сите ленти.
Заедно со EES, Хрватска воведува и Национална програма за олеснувања (НПО) за патници од трети земји кои често ја преминуваат границата и не претставуваат безбедносен ризик. Учесниците во НПО ќе можат побрзо да минуваат бидејќи при повторни влезови нема да се врши ново биометриско снимање — системот ќе ја споредува фотографијата од патната исправа со онаа веќе зачувана во EES.
Во аеродромите самопослужни киосци
На аеродромите во Загреб, Сплит, Дубровник, Пула, Задар и Риека ќе бидат достапни и EES киосци за патници кои првпат влегуваат во шенген-просторот и сè уште немаат креиран EES досие.
Процедурата вклучува скенирање на патна исправа, земање биометриски податоци од лице и отпечатоци, како и краток прашалник, со поддршка на 15 јазици.
Воведувањето на EES веројатно ќе го продолжи времето за контрола на граничните премини, особено за патниците кои првпат влегуваат во системот и мора да излезат од возилото за креирање на EES досие и проверка на идентитетот. Меѓутоа, од МВР очекуваат дека чекањата ќе се намалат откако системот ќе стане рутина и поголем број патници ќе добијат лични EES досиеа.
Страв од хаос на границите
Иако целта на системот е модернизација и зајакнување на безбедноста, авионските превозници и националните власти изразуваат загриженост поради можен хаос. „Авионските компании кои работат во големи центри работат според строги распоредни, така што дури и неколку минути задоцнување на граничната контрола може да предизвика нарушување на поврзувањата“, предупреди Монсерат Баррига од Европската асоцијација на регионални авиокомпании.
Особено нервозна е Франција, водечка светска туристичка дестинација. „Доколку утре треба сите патници од долг лет од Кина да минат преку EES, времето на чекање на границата би се утростручило“, рече анонимен функционер од француското Министерство за внатрешни работи. За да се справи со дополнителниот товар, Франција планира да вработи дополнителни 230 гранични полицајци.
Најтешко ќе им биде на британските патници, бидејќи тие се силно поврзани со ЕУ, но операторите на транспортот од Велика Британија се уверени дека работите ќе течат непречено.
„Сè е подготвено, проверено и тестирано со стотици корисници“, рече во септември Јан Лериш, извршен директор на Getlink, операторот на Евротунелот кој ја поврзува Британија и Франција. Неговата компанија соопшти дека вложила 80 милиони евра за адаптација на новиот систем.
Постепено воведување и период на транзиција
За да се избегнат поголеми проблеми, системот ќе се воведува постепено во рок од шест месеци, што значи дека нема веднаш да го користат сите гранични премини. Во транзицискиот период, кој трае до 10 април 2026, патниците можеби ќе треба да поминат низ двете процедури — новата EES регистрација и класична проверка на патните исправи. Европските функционери порачаа дека примената на EES може привремено да биде прекината ако има предолги чекања или технички проблеми.
Подготвеноста на државите членки е различна. The Independent известува дека само Естонија, Луксембург и Чешка ќе го применуваат EES во целост од денес. Германија ќе го воведе само на аеродромот во Диселдорф, Италија во Рим и Милано ден подоцна, додека Шпанија ќе го тестира системот само на еден лет за Мадрид.
Индустријата загрижена поради тестирања и недостаток на персонал
Асоцијацијата на аеродроми ACI Europe со месеци изразува загриженост. „Досега извршени се само делумни тестирања“, истакна Федерико Бонауди, директор во ACI Europe. Како дополнителни проблеми ги наведе „постојаниот недостиг на гранична полиција во некои држави членки“ и доцната информативна кампања за патниците.
Иако Европската комисија разви и апликација за претходно пријавување за забрзување на процесот, засега единствено Шведска потврди дека ќе ја користи.
„Системот за влез/излез е дигитално јадро на нашиот нов заеднички европски миграциски и азилен рамковен систем“, изјави комесарот за внатрешни работи и миграции Магнус Брунер, но останува да се види како системот ќе функционира во пракса.
Кои се придобивките за Европјаните?
Новите правила стапуваат на сила скоро десет години по предлогот на Европската комисија. Ова тело смета дека EES ќе помогне во „спречување на илегални миграции и во обезбедување безбедност за сите кои живеат или патуваат во Европа“.
Француското Министерство за внатрешни работи верува дека системот ќе помогне и во борбата против злоупотребата на визниот систем — на пример, кога некој влегол со туристичка виза која подоцна била префрлена во приватна или семејна. Министерството нагласува дека ќе биде познато и дали лице на кое му е одбиено барањето за азил ја напуштило шенген-зоната.
Целосната имплементација на EES е предуслов за воведување на уште едно правило за влез на државјани од трети земји во ЕУ — Европскиот систем за информации и одобрување на патувања (ETIAS).
Станува збор за електронско одобрување за влез во шенген-просторот, слично на американскиот систем ESTA, кое треба да биде воведено следната година. Државјаните на трети земји ќе треба однапред да пополнат форма на интернет, да платат 20 евра и да почекаат одобрение. На оние кои тоа не го сторат, нема да им биде дозволено да се качат на лет и нема да им биде одобрен влез во европскиот простор на слободно движење.
