Сите ние не сме подеднакво виновни за климатските промени и порастот на температурите, а тоа претставува важен чекор во наоѓање на можни решенија за овој проблем.
Климатската бездна меѓу богатите во светот кои трошат јаглерод и сиромашните ранливи категории формира симболична форма кога се исцртува на графикон. Помал дел од богатите луѓе кои произведуваат голем дел од емисиите на стакленички гасови се виновници за климатските промени. Ако ова се визуелизира на графикон , тој изгледа како чаша шапањ.
Најбогатитe – 10% од светското население, се наоѓаат на врвот на графиконот, и оваа група на луѓе е одговорна за приближно 50% од сите емисии. Ова влијание на јаглеродот доаѓа од нивната лична потрошувачка, инвестициските фондови и нивниот удел во владините субвенции и инфраструктурни придобивки.
Веднаш под горниот слој , се наоѓа средната класа – 40% кои се претставени во стеснувачкиот спој на чашата, слично на местото каде што се собира талогот. Употребата на јаглерод што ја карактеризира оваа група е приближно двојно поголема од просечното ниво за јаглерод кон кое треба да се стремиме доколку сакаме да спречиме посериозни нивоа на климатско уништување.
Понатаму надолу се наоѓа тенкиот и кревок столб кој ги опфаќа преостанатите 50% од светската популација, чија употреба на јаглерод се намалува заедно со приходите кои ги имаат. На дното од графиконот се стотиците милиони кои живеат во екстремна сиромаштија и речиси и не се регистрираат во однос на користење стакленички гасови.
Чашата за шампањ е најсоодветната слика за визуелен приказ на големата распределба на јаглеродот во светот во кој живееме. Последен пат нееднаквоста во богатството била толку изразена како што е сега, било за време на 1920-тите. Тогаш, ваквата ситуација била доволна причина за социјална мизерија и меѓународна нестабилност. Денес, веројатно е многу полошо, бидејќи јазот меѓу оние кои имаат и немаат се протега и ги опфаќа и нивните емисии на јаглерод, што ги зголемува страдањата од климатската криза и ги попречува напорите да се најде решение.
Оваа година екстремноста на ситуацијата е поочигледна од кога било. Нафтените компании остварија профит од трилиони долари што планираат да ги искористат за да го прошират производството на фосилни горива кои ја дестабилизираат климата и покрај предупредувањата од Меѓународната агенција за енергетика дека тоа ќе го оневозможи глобалното затоплување на ниво од 1,5 степени Целзиусови.
Влијанието на глобалното затоплување продолжува да погодува многу луѓе и оваа година, која важи за една од најтоплите години досега. Примерите вклучуваат илјадници сиромашни мигранти од Централна Америка кои подлегнале на топлотен удар додека се обидувале да ја преминат пустината во побогатите делови на САД. Дополнително, 18 северноафриканци, меѓу кои и две деца, трагично ги загубија животите додека се обидуваа да се движат низ грчките шуми кои беа зафатени од пламен. Илјадници селани во Хебеј ги загубија своите домови кога кинеската влада ги пренасочи поплавите од богатиот Пекинг, до мексиканската рибарска заедница Ел Боск, која еродираше поради почестите бури што го погодуваат нејзиното крајбрежје. Говорејќи од засолништето за евакуација , Гвадалупе Кобос Пачеко, жителка на Ел Боск, рече дека чувствува огорченост кон нафтените компании кои управуваат со платформи пред очите на нејзиното село кое исчезнува. „Живееме во тотален климатски хаос. Тоа е наша постојана грижа… не знаеме што да правиме“, рече таа. „Целата оваа експлоатација на нафта има последици, но ние сме тие што плаќаме“.
Ова се само неколку од многуте индивидуални приказни за влијанието на климатските промени. Заедно, овие приказни имаат потенцијал суштински да го дестабилизираат животот на сите нас. Климатската правда е високо на агендата на климатскиот самит на ОН КОП28 во Дубаи, кој веќе е започнат. Во принцип, богатите нации се договорија за формирање на „фонд за загуби и штети“ со цел да им помогнат на сиромашните земји да се справат со сѐ потешките последици од кризата. Но, ова не е единствената форма на нееднаквост. Јазот во приходите – а со тоа и јазот во емитување на јаглерод – можеби се намалени меѓу земјите, но овие јазови се проширија во самите земји внатре . Одговорноста за тековната климатска криза станува се поконцентрирана, додека нејзините влијанија се шират.
Зошто се зголемува нееднаквоста во емитување на јаглерод ? Што го поттикнува начинот на живот и изборот на инвестиции на богатите? Како е поврзана нееднаквоста во емитување на јаглерод со други системски неправди? И што може да се направи во врска со ова ?
Во изминатите шест месеци, новинари за животна средина и климатска правда беа директно вклучени во истражување што ја квантифицира глобалната нееднаквост во емитување на јаглерод, спроведено од Оксфам, Институтот за животна средина во Стокхолм и други експерти. Денес, ја откриваме главната информација од извештајот на Оксфам: Најбогатите 1% од населението предизвикале исто толку јаглеродно загадување за една година колку 5 милијарди луѓе кои сочинуваат две третини од најсиромашните.
Ова не е само вежба за индивидуалната употреба на јаглерод – измама што беше промовирана од нафтената компанија БП пред речиси 20 години. Загрижена за штетата што се нанесува на нејзината корпоративна репутација од климатската криза, БП ангажираше фирма за односи со јавност за да го зајакне својот имиџ. Една од најефикасните стратегии што се појавија беше лансирањето на калкулатор за емитување на јаглерод во 2004 година , кој ги охрабри потрошувачите да сносат одговорност за нивните емисии на стакленички гасови, наместо производителите кои заработуваа трилиони од испумпувањето нафта и гас од земјата, рекламирајќи со цел зголемување на продажбата и лобирање за да се одложи намалувањето на емисиите. Ова, исто така, стана основа за сомнителниот сметководствен трик за неутрализирање на јаглеродот, кој беше изговор за големите загадувачи да продолжат да загадуваат. За да се избегне оваа замка, климатските движења имаат тенденција да ги минимизираат поединечните влијанија и наместо тоа да се фокусираат на важноста на политичките и економските реформи.
„Гардијан“ претходно го насочи вниманието на 20-те најдобри фирми за фосилни горива кои стојат зад една третина од сите емисии. Беа анализирани и вкупните емисии на земјите од 1850 година за да се открие кои се нациите со најголема историска одговорност за климатската вонредна состојба. Но, со новата серија на истражувања може да се утврди дека нееднаквоста меѓу луѓето се повеќе станува структурна пречка за климатската правда и климатските активности. Ние луѓето не сме подеднакво виновни за порастот на температурите, поразорните бури, подолгите суши и пожестоките шумски пожари. Признавањето на тоа е важен чекор во идентификувањето на причината за проблемите, можните решенија и правичната компензација за оние кои се засегнати.
Подеталното испитување на милијардерите е суштински прв чекор. Оваа економска елита се збогати побрзо од која било друга во последниве децении и, иако се само 2.600, нивното комбинирано богатство е поголемо од сите земји освен две – САД и Кина – и нивното влијание врз климата е огромно.
Намалување на скалата на приходите и нееднаквостите сè уште се нарушени. Најдобрите 10%, кои се платени најмалку 40.000 УСД (32.000 фунти) – се одговорни за 50% од емисиите. Можеби тие се чувствуваат помалку виновни од побогатите од нив, но ги има многу повеќе, така што нивното заедничко влијание е значително големо.
„Ние не сме подеднакво виновни за овие емисии, ниту за штетата што ја предизвикуваат“, пишува климатската активистка Грета Тунберг во предговорот на извештајот на Оксфам. „Или ќе ги зачуваме животните услови за сите идни генерации или ќе дозволиме неколку многу богати луѓе да го задржат својот деструктивен начин на живот и економскиот систем насочен кон краткорочен економски раст и профит на акционерите“.
Емили Гош, од Стокхолмскиот институт за животна средина, рече дека новите податоци за климатската нееднаквост ја покажуваат потребата за поинаков пристап. „Со климатскиот проблем, не можеме да го игнорираме она што го прават луѓето од првите 1% и 10%. Тие имаат глобално влијание“, рече таа. „Треба да го решиме ова бидејќи помина многу време без да се превземе нешто. Треба да погледнеме повнимателно за да видиме како инвестициите не затвораат во одредени модели на потрошувачка и кој ги носи тие одлуки. Треба да има силна промена на моќта“.
Нееднаквоста на Обединетите Арапски Емирати
Делегатите на КОП28 во Дубаи треба само да излезат надвор од конференцискиот центар за да ја видат големата јаглеродна поделба во Обединетите Арапски Емирати . ОАЕ се издвојуваат како една од најнееднаквите нации во светот, првенствено поради богатството акумулирано од нивните владетели преку екстракција на нафта и гас од пустината, заедно со предизвикувачките услови со кои се соочуваат работниците мигранти кои сочинуваат 80% од населението.
Владетелот, шеикот Мохамед бин Зајед Ал Нахјан, е дел од веројатно најбогатото семејство на планетата. Богатството на Кланот Ал Нахјан, се проценува на над 300 милијарди долари и поседува 6% од светските резерви на нафта, па според ова има огромно влијание. Нивното влијание врз климата преку инвестиции е подеднакво големо. Кралското семејство на Ал Нахајан го контролира International Holding Co, кој поседува повеќе удели, вклучувајќи го фудбалскиот клуб Манчестер Сити, тркачката патека во Формула 1, затворениот тематски парк Ферари Свет, SpaceX (производителот на вселенски летала), значајни делови од лондонскиот плоштад Беркли и бројни палати . Овој месец, тие го зголемија својот удел во индиската компанија за ископување јаглен Adani Enterprises, доживувајќи извонреден раст на вредноста на акциите од 28.000% за само пет години.
Наспроти оваа група на луѓе се наоѓа категоријата која е најмногу климатски-ранлива а тоа е работната сила – мигрантите. Овие луѓе претежно доаѓаат од Индија, Филипините и северна Африка. Тие работат на градилишта, во ресторани и како чистачи на канцеларии, со месечни примања кои се движат од 300 до 750 долари, едвај доволно за покривање на киријата. Нивната потрошувачка на јаглерод е маргинална, а нивната климатска изложеност е опасно висока. Многумина работат надвор каде температурите често надминуваат 40 степени Целзиусови, вклучително и како дел од подготовките за КОП28. Ако глобалните температури се искачат до 3 Целзиусови степени над прединдустриските нивоа, каде што се движи светот, тогаш бројот на екстремно топли денови секоја година во Дубаи ќе се удвои.
Слична е приказната во многу делови од светот, каде температурата стана показател на социјалниот статус. Во Мумбаи, Индија, огромниот сиромашен кварт Дарави е за 5 степени потопол од соседните затворени заедници од средната класа. Во Сао Паоло, Бразил, десетици илјади жители живеат во средина која е зафатена од суша – фавелата Параисополис (Рајски град) и гледаат во нивните богати соседи од средната класа во станбена кула каде што секој од 12-те ката има балкон со базен.
Станува појасно дека климатската криза ја влошува нееднаквоста, а нееднаквоста ја влошува климатската криза. Според формулата што ја користи американската Агенција за заштита на животната средина, ширум светот има 226 смртни случаи на секој милион тони јаглерод што се испуштаат во воздухот. Врз основа на оваа формула на Оксфам се пресметува дека емисиите на најбогатите 1% во една година се доволни за да предизвикаат 1,3 милиони смртни случаи во наредните децении од прекумерна топлина и други влијанија врз климата. Или доколку се разгледаат и залихите со храна: Оксфам проценува дека комбинираниот ефект од емисиите на јаглерод од 1% во изминатите 30 години е еквивалентен на бришење на целата годишна жетва на пченка од ЕУ, американска пченица, ориз од Бангладеш и кинеска соја.
Од овој проблем не се погодени само сиромашните земји. Нееднаквоста во произведувањето емисии на јаглерод и климатската неправда се испреплетени со сексизмот, расизмот, негирањето на правата на домородните и другите двигатели на нееднаквоста. Истражувањата покажаа дека црните луѓе во Њујорк имаат двојно поголема веројатност да умрат од болести поврзани со топлина отколку белите. Населбите во кои живеат црнци во Њу Орлеанс и Хјустон имаа најголеми загуби од ураганот Катрина и ураганот Харви.
„Загадувачка елита“
Климатската анксиозност значи различни работи за различни групи на луѓе. На дното, тоа значи страв од топлина и поплави. На врвот, тоа значи страв од се поочајните луѓе. Милијардерите често живеат во заштитни меури кои се одржуваат по огромни цена во долари и емисии. Некои се подготвуваат за „настаните“, со планови за бункери за судниот ден во Нов Зеланд, Невада и други оддалечени области. Други лансираат приватни ракети и зборуваат за колонизирање на вселената. Наместо да вложат максимални напори да ги намалат емисиите, богатите го зголемуваат своето влијание врз испуштање на јаглерод со ставање поголемо растојание меѓу себе и останатите луѓе.
Извештајот на Оксфам открива дека класите на луѓе кои ќе одлучуваат и кои ќе доминираат на КОП28 – високи политичари, вклучително американски сенатори, британски министри и европски комесари – исто така се во првите 1% според заработката. Корпоративните извршни директори, чии лобисти, исто така, се собираат на самити често се побогати и повеќе инвестираат во јаглеродни средства. Опциите за споделување на одборот и бонусните структури создадоа поттик за раководителите на нафтените компании да се спротивстават на климатските активности. Наместо тоа, тие успешно се залагаат за проширување на производството на фосилни горива. Дарио Кенер, авторот на Јаглеродната нееднаквост, го идентификуваше она што тој го нарекува „елита на загадувач“: секој со нето вредност над 1 милион американски долари кој ја зајакнува употребата на технологии за фосилни горива преку нивната висока потрошувачка на јаглерод, инвестиции во компании кои загадуваат и што е најважно , политичко влијание. „Загадувачката елита ја блокираше алтернативната историја каде уништувањето на екстремните временски промени и загадувањето на воздухот можеше да се намали“, рече тој за Гардијан.
Меѓународниот процес на преговори за климатските промени не успеа да биде во чекор со растечката моќ на многу богатите. Пред триесет и една година, кога светот првпат се собра за да се справи со климатските промени и биодиверзитетот на самитот на Земјата во Рио де Жанеиро, постоеше оптимизам за решение во име на милијарди луѓе и безброј други форми на живот на Земјата. Оттогаш се случи спротивното. Владите остануваат длабоко поделени, 60% повеќе емисии се испумпуваат во атмосферата и повеќе пари, јаглерод и енергија се концентрираат во сè помалку раце.
Решението за сето ова е сложено, но и многу едноставно. Многумина веруваат дека клучот лежи во тоа што политичарите ја враќаат контролата врз климатското прашање со силна легислатива и политика. Оксфам бара данок на богатство и неочекуван данок за корпорациите заснован на принципот „загадувачот плаќа“, ставајќи најголем товар на оние кои се најодговорни и најспособни да платат.
„Потребен ни е политички дискурс кој е класно свесен, кој признава дека богатите и капитализмот се главните двигатели на климатската криза“, рече Џејсон Хикел, економски антрополог од Лондонската школа за економија и автор на ‘’The Divide: A Brief Guide to Global Inequality and its Solutions. “„Ова е за ставање на производството – и системите за обезбедување и енергетските системи – под демократска контрола“.
Со оглед на тоа што климатската криза влегува во посмртоносна фаза и во прашање се милиони животи и средства , ваквите аргументи веројатно ќе станат погласни. Научниците докажаа дека за секој дел од климатските промени вреди да се бориме. Активистите за еднаквост тврдат дека вреди борбата за секој дел од јазот во приходите што може да се намали. И научниците , и активистите ќе одлучат колкумина ќе паднат во брзорастечкиот климатски залив.
Извор: https://www.theguardian.com/environment/ng-interactive/2023/nov/20/the-great-carbon-divide-climate-chasm-rich-poor
