Одговорот, според најновите истражувања и стручњаци, не е ни приближно едноставен како што мислиме.
Пред некој ден, додека Зои Клајнман – уредничка за технологија на Би-Би-Си – ги извршувала домашните обврски, му го дала ајпадот на својот најмал син за да се забавува. Но, кога решила да му го одземе, следел класичен испад на бес: клоцање, врескање, и силно држење до уредот. Овој инцидент ја натерал да се запраша: дали екраните имаат подлабоко влијание врз децата отколку што мислиме?
Лоша репутација
Екранското време често се поврзува со депресија, нарушувања во однесувањето и несоница. Познатата невронаучничка бароница Сузан Гринфилд уште во 2013 предупредуваше дека интернетот и видео игрите го менуваат мозокот на младите – споредбено со климатските промени што никој не ги сфаќал сериозно на почетокот.
Но денес, научниците велат: нема цврсти докази што го поддржуваат тоа.
Новата наука
Професорот Пит Етчелс, психолог од Универзитетот Бат Спа, вели дека истражувањата досега се мешавина од ограничени податоци и слаба методологија. Според неговата анализа на стотици студии, недостига конкретен доказ дека екрани значајно го оштетуваат менталното здравје на децата.
Исто така, истражување на Американската психолошка асоцијација од 2021 вели дека екрани (социјални мрежи, смартфони, игри) имаат многу малку или воопшто никакво влијание врз менталното здравје.
Проблемите со истражувањата
Повеќето студии се базираат на самопријавување – децата кажуваат колку време поминале пред екран и како тоа се чувствувале. Но тоа не е секогаш точно.
Етчелс објаснува и дека корелацијата не значи причинско-последична врска. На пример: продажбата на сладолед и порастот на кожен рак и двете растат во лето – но сладоледот не предизвикува рак. Така и со екраните – тие може да коегзистираат со анксиозност, но не се директен причинител.
Едно истражување дури покажа дека осаменоста, а не екранот сам по себе, е најголемиот предиктор за ментално здравје кај младите.
Квалитет на екранското време
Етчелс поставува важно прашање: Какво точно е екранското време?
- Дали децата гледаат едукативни содржини?
- Дали се поврзуваат со пријатели?
- Или пак безволно „думскролуваат“ и гледаат токсична содржина?
Секоја од овие активности има различен ефект – што покажува дека екранот сам по себе не е проблем, туку контекстот во кој се користи.
Дали мозокот на децата се менува?
Голема студија во САД и Велика Британија ги анализираше мозоците на 11.500 деца и нивните навики. Резултатот: нема докази дека екранот влијае негативно на когнитивните способности или благосостојбата.
Професорот Ендру Пшибилски, кој го водеше истражувањето, дури најде докази дека игрите и социјалните мрежи можат да имаат позитивно влијание врз психичкото здравје.
Опасноста не е во самото време, туку во забраните
И двајцата експерти – Етчелс и Пшибилски – предупредуваат дека драматично ограничување на екранското време може да доведе до обратен ефект. Ако технологијата се направи „забрането овошје“, децата ќе најдат тајни начини да ја користат – и токму таму настануваат вистинските опасности.
Сè уште постојат реални закани онлајн – како злоупотреба, експлицитна содржина и манипулации. Но, да се плашиме од секој екран или да ги демонизираме уредите нема да ни помогне.
Наместо тоа, клучот е во балансирање:
- Разговор со децата.
- Учење како да користат технологија паметно.
- Разбирање што гледаат и зошто.
Екранот не мора да биде непријател – соодветно користен, може да биде и пријател.
