Национализмот е пред се параноја. Колективна и индивидуална параноја. Како колективна параноја, тоа е последица на завист и страв, а пред се последица на губење на индивидуалната свест; и затоа, колективната параноја не е ништо повеќе од збир на индивидуална параноја доведена до пароксизам. Ако поединецот во рамките на некој социјален проект не е способен да се „изрази“, или затоа што тој социјален проект не му одговара, не го стимулира како поединец или го спречува како индивидуа, т.е. не дозволувајќи му да допре до неговиот ентитет, тој е принуден да го бара својот ентитет надвор од идентитетот и надвор од т.н. општествени структури. Така тој станува член на масонска група која си поставува, барем по изглед, задача и цел на проблеми од епохално значење: опстанок и престиж на нацијата, или нациите, зачувување на традициите и националните светилишта, фолклор, филозофија. , етика, литература итн.
Со товарот на таквата тајна, полујавна или јавна мисија, Н.Н. станува човек на акција, народна трибина, привид на поединец. Кога веќе го сведoвме на таа мерка, на неговата вистинска мерка, откако го издвоивме од стадото и го отстранивме од масонската ложа, во која тој самиот се сместил или каде што другите го сместиле, имаме пред нас поединец без индивидуалност, националист, братучед на Жил. Ова е Жил на Сартр, кој е семејна и социјална нула, чија единствена карактеристика е тоа што знае да избледи при спомнувањето на една единствена тема: Англичаните. Тоа бледило, тој трепет, таа негова „тајна“ да може да избледи при спомнувањето на Англичанец, тоа е неговото единствено општествено битие и што го прави значаен, постоечки: не спомнувајте англиски чај пред него, затоа што сите на масата ќе почнат да ти намигнуваат, давајќи знаци со раце и нозе, затоа што Жил е чувствителен на Англичаните, побогу, сите го знаат тоа, Жил ги мрази Англичаните (и ги сака своите, Французите), во еден збор, Жил е личност, тој станува личност благодарение на англискиот чај. Овој и таков портрет, применлив за сите националисти, може слободно да се развива, и според оваа шема, до крај: националистот, по правило, како општествено суштество и како поединец, е подеднакво ништовен. Надвор од ова определување, тоа е нула. Ги запоставил семејството, работата (главно свештеничка), литературата (ако е писател), општествените функции, бидејќи се премали во однос на неговиот месијанизам. Треба ли да кажеме дека тој по дефиниција е потенцијален борец, кој го чека својот час.
Национализмот, да го парафразирам ставот на Сартр за антисемитизмот, е целосен и слободен избор, глобален став што човекот го прифаќа не само кон другите народи, туку и кон човекот воопшто, кон историјата и општеството, тој е и страст и концепција на светот.
Националистот по дефиниција е неук. Затоа, национализмот е линија на помал отпор, метеж. Лесно му е на националистот, тој ги знае, или мисли дека ги знае своите вредности, своите, односно национални, односно етичките и политичките вредности на нацијата на која и припаѓа, а не го интересираат другите, не ги интересира, по ѓаволите тоа се само другите ( други народи, друго племе). Тие дури и не треба да се проверуваат. Националист се гледа само себеси во другите – националисти. Позицијата е, да речеме, удобна. Страв и завист. Одлучност, ангажираност, што не бара труд. Не само пеколот, тоа се и другите, во рамките на националниот клуч се разбира, туку и: сè што не е мое (српско, хрватско, француско…) ми е туѓо. Национализмот е идеологија на баналност. Дополнително, национализмот е, не само по неговото етимолошко значење, последната идеологија и демагогија што го привлекува народот.
Ова најдобро го знаат писателите. Затоа, секој писател кој декларативно ќе изјавува дека пишува „од народот и за народот“, кој божем го потчинува својот индивидуален глас на повисоките национални интереси, е под сомнеж за национализам. Национализмот е кич: во српско-хрватската верзија, борбата за превласт над националното, на потеклото на СРЦЕТО НА АКЦИОНЕРИТЕ. Националист, во принцип, не знае ниту еден јазик, ниту т.н варијанти, не познава други култури (не го засегаат). Но, работата не е толку едноставна.
Ако знае јазик, што значи дека како интелектуалец има увид во културното наследство на друг народ, голем или мал, тоа знаење му служи само за воспоставување аналогии, секако на штета на другите. Кичот и фолклорот, фолклорниот кич, ако сакате, не се ништо повеќе од камуфлиран национализам, плодно поле за националистичка идеологија. Замавот на фолклоризмот, кај нас и во светот, не е од антрополошка, туку од националистичка природа. Инсистирањето на познатото couleur locale, исто така, е скриено, доколку е надвор од уметничкиот контекст (т.е. ако не е во служба на уметничката вистина), еден од облиците на национализам.
Затоа, национализмот е првенствено негативност, национализмот е негативна категорија на духот, бидејќи национализмот живее од негирање и од негирање. Ние не сме тоа што се тие. Ние сме позитивниот пол, тие се негативниот пол. Нашите вредности, национални, имаат функција само во однос на национализмот на другите: ние сме националисти, но тие се уште повеќе; ние колеме (кога треба), но тие уште повеќе; ние сме пијаници, тие се алкохоличари; нашата историја е точна само во однос на нивната, нашиот јазик е чист само во однос на нивниот. Национализмот живее на релативизам. Нема општи вредности, естетски, етички итн. Има само релативни. И во таа смисла, пред се, национализмот е заостанатост. Треба да бидеш подобар од брат ти или полубрат, другото не е моја работа. Ова е она што го нарековме страв. Другите имаат право дури и да не стигнат, да не престигнат, тоа не е наша работа. Целите на национализмот се секогаш остварливи цели, остварливи затоа што се скромни, скромни затоа што се злобни. Човек не скока, не фрла камен од рамо, за да го достигне сопствениот максимум, туку да се надигрува со оние, единствените, слични, а сепак толку различни, за кои е започната играта. Националист, како што рековме, не се плаши од никого, освен од својот брат. Но, тој се плаши од него со егзистенцијален, патолошки страв; победата на избраниот непријател е негов апсолутен пораз, укинување на неговото битие. Бидејќи е кукавица и никој, националистот не си поставува цели. Победата над избраниот непријател, другиот, е апсолутна победа. Затоа, национализмот е идеја за безнадежност, идеологија на можна победа, загарантирана победа, поразот никогаш не е конечен. Националистот не се плаши од никого, „никој освен Бог“, а неговиот бог е бог по негови стандарди, блед братучед Жил, некаде на друга маса, својот брат, немоќен како него, „гордоста на семејство“, семејниот ентитет, свесен и организиран дел од семејството и нацијата – бледиот братучед Џим. Затоа, рековме дека да се биде националист значи да се биде поединец без обврска.
„Тој е кукавица затоа што не сака да го признае својот кукавичлук; убиецот кој ја потиснува својата склоност кон убиство, сосема немоќен да го потисне, а сепак не се осмелува да убие, освен во тајност или во анонимност на толпата; незадоволството што не се осмелува да се бунтува од страв од последиците од неговиот бунт“ – сликата и ситуацијата на цитираниот антисемитист на Сартр. И од каде, прашуваме, овој кукавичлук, таа посветеност, тој момент на национализам во наше време? Притиснат од идеологиите, на маргините на општествените движења, преполн и изгубен меѓу идеологиите кои се спротивставуваат, непогодни за индивидуален бунт, затоа што тоа му беше ускратено, поединецот се најде во празнина, во празнина, не учествува во општествениот живот и дали е општествено битие, индивидуалист и неговата индивидуалност се негира во име на идеологијата, а што му преостанува освен своето социјално битие да го бара на друго место? Националистот е потиснат индивидуалист, национализмот е потиснат (колективен) израз на таков и таков индивидуализам, идеологија и антиидеологија…
