Минутки пред да стигне, се урна покривот на реконструираната железничка станица, при што загинаа 15 лица.
„Стоев таму два-три часа, во шок. Сѐ изгледаше нереално,“ изјави Матковиќ за CNN.
Она што започна како жалост за жртвите, прерасна во масовни протести низ целата земја, насочени против власта на претседателот Александар Вучиќ. Граѓаните бараат целосно обелоденување на документите за реконструкцијата на станицата, а студентските демонстрации станаа секојдневие.
Режим под притисок
Вучиќ е на власт од 2014 година, прво како премиер, а потоа како претседател. Познат по неговото минато како министер во режимот на Слободан Милошевиќ, тој ја централизираше моќта, а Србија, според „Фридом хаус“, во 2019 година од „слободна“ падна во категоријата „делумно слободна“ држава.
Вучиќ успеа да ја одржи својата власт преку дипломатска „стратешка амбиваленција“, одржувајќи односи со Западот, Русија и Кина истовремено. Србија продава оружје на Украина, но одбива да воведе санкции против Русија. Европската Унија ја гледа како клучна за енергетската транзиција поради огромните резерви на литиум, а Кина ја користи како стратешка точка за проширување на својот „Појас и пат“.
Но, внатрешното незадоволство расте. „Луѓето веќе имаат доволно од оваа политика во која едно се зборува дома, а друго надвор“, вели Енгјелуше Морина од Европскиот совет за надворешни односи.
Новиот бран протести
Иако Србија веќе беше сведок на протести во минатото – од оние по масовните пукања во 2023 година, до демонстрациите поради спорните избори – овој пат, ситуацијата изгледа поинаку.
Несреќата во Нови Сад беше капката што ја прелеа чашата. Станицата беше свечено отворена во 2022 година, на настан каде што присуствуваа Вучиќ и унгарскиот премиер Виктор Орбан, а потоа повторно затворена за нови градежни работи од кинеска компанија. Ја пуштија во употреба во јули 2024, само четири месеци пред да се сруши покривот.
Овој пат, протестите се поинакви – тие не се партиски обоени, нема знамиња на ЕУ или опозициски симболи, што ги прави потешки за Вучиќ да ги дискредитира. Движењето доби поддршка од различни сегменти на општеството: студенти, фармери кои дојдоа со трактори во Белград, па дури и судии, кои ретко јавно протестираат.
„Стравот исчезна“, вели Едвард П. Џозеф, експерт за Балканот од Универзитетот Џонс Хопкинс.
Што следува?
Вучиќ досега успешно се справуваше со протести – со таргетирани отстапки, смена на министри или обвинувања дека протестите се организирани од странски служби. Но, овој пат, ситуацијата е поинаква.
Иако премиерот Милош Вучевиќ поднесе оставка оваа недела, тоа не ги задоволи демонстрантите. Проблемот, велат аналитичарите, е што Вучиќ е фатен во сопствената мрежа: не може да воведе репресија без да ја загрози својата меѓународна позиција, но ниту лесно може да спроведе демократски реформи без да ја уништи структурата на власта што ја изградил.
Засега, протестите продолжуваат. Иако нема јасен политички лидер кој може да го наследи Вучиќ, можеби токму во тоа лежи шансата за промени.
„Време е Србија да се ослободи од култот на личноста и да изгради систем каде што ќе се почитуваат законите, а не само еден човек“, заклучува Страднер.
Извор: https://edition.cnn.com/2025/02/02/europe/serbia-protests-novi-sad-belgrade-vucic-intl/index.html
