Овој 1ви Мај, работниците протестираат за плата!
-Протестираме затоа што се бориме за пристојна плата за пристојна работа, а нагласуваме дека не е пристојна плата, платата од 500 евра, туку 500 евра минимална плата помножена со коефициент на сложеност и раст на сите останати плати. Кога не сакаат да не слушнат на маса, ќе мораат да не слушнат од улица – вели Слободан Трендафилов, првиот синдикалец во државата.
„Меѓународниот ден на трудот — 1 мај е посветен на борбата за зачувување и унапредување на правата на работниците и затоа велиме дека не е време за пиво и скара, време е за борба за работнички права. Работниците во Македонија имаат многу причини за и ниту една причина против за излегување на протест на 1 Мај. Денеска, сите ние, имаме можност заедно да покажеме дека не сме задоволни од висината на работничките плати, дека не сме задоволни што не се почитуваат колективните договори. Работниците бараат достоинствена плата и достоинствена работа, бараат минимална плата од 500 евра и зголемување на сите останати плати“ порачуваат од Сојузот на синдикатите на Македонија кои денеспред Работничкиот дом во 11 часот, ќе ги истакнат овие барања пред Собранието, Стопанската комора и Владата.
„Ги повикуваме синдикатите здружени во ССМ и нивните членови, работниците, граѓаните, останатите синдикати, борците и активистите за работнички права на протест на 1 Мај, со пораката, ако не ние кои, ако не сега, кога!“
Кратка историја: Како започна сè?
Не само во земјава туку ширум светот секоја година, на 1 мај, милиони луѓе ширум светот го одбележуваат Меѓународниот ден на трудот, празник кој ја слави историјата на работничката борба и постигнатите права. Овој ден е потсетник на долгогодишните напори за подобри работни услови, фер плати и социјална правда.
Корените на Денот на трудот водат до 1886 година, кога работниците во Чикаго организираа масовни протести барајќи осумчасовен работен ден. Овие демонстрации кулминираа со Хејмаркетскиот инцидент, каде што полицијата и демонстрантите се судрија, а неколкумина загинаа. Во чест на оваа борба, Меѓународната работничка асоцијација во 1889 година го прогласи 1 мај за ден на работничката солидарност.
Во текот на 20-тиот век, Денот на трудот стана симбол на работничките права, а многу земји го прогласија за државен празник. Социјалните движења и синдикатите продолжија да се борат за подобри работни услови, минимална плата и право на одмор, што доведе до значајни реформи во многу земји.
Во многу земји, 1 мај е државен празник, одбележан со маршеви, демонстрации и културни настани. Во Франција, синдикатите организираат протестни маршеви, додека во Германија, празникот е проследен со фестивали и јавни собири. Во Кина и Русија, Денот на трудот е дел од официјалниот календар, со големи прослави и манифестации.
Низ цела Европа се организираат маршеви, митинзи и културни настани. Во Франција, Германија и Италија, синдикатите традиционално повикуваат на акции за подобрување на условите за работа. Во Јужна Америка – 1 Мај е ден на масовни протести, особено во земји каде социјалните и економските права се загрозени. Во САД – иако не е официјален празник, се слави преку настани и акции од страна на левичарски и синдикални организации. На Балканот – 1 Мај традиционално се прославува со излети, пикници и дружење, но во последните години расте свеста и за суштината на празникот.
Како беше некогаш?
Во поранешна Југославија, 1 мај – Денот на трудот беше еден од најзначајните празници, одбележуван со големи прослави, маршеви и народни собири. Овој ден беше симбол на работничката солидарност и социјалистичките идеали, а неговото одбележување имаше и политичка и културна димензија. Во Социјалистичка Федеративна Република Југославија, 1 и 2 мај беа државни празници, што значеше дека работниците имаа слободни денови за да го прослават празникот. Прославите започнуваа со масовни работнички маршеви, каде што синдикатите, фабриките и работничките организации организираа паради низ главните градови на републиките. Во Белград, Загреб, Љубљана, Сараево и Скопје, улиците беа исполнети со транспаренти, црвени знамиња и пароли за работничка солидарност.
Една од најпознатите традиции за 1 мај беше излетот во природа. Работничките колективи, семејствата и пријателите се собираа во паркови, шуми и покрај реки за да го прослават празникот со скара, музика и дружење. Ова беше можност за одмор и релаксација, но и за неформални разговори за работничките права и условите за труд.
Во Белград, до 1985 година, 1 мај беше одбележуван со големи воени паради, каде што Југословенската народна армија (ЈНА) ги прикажуваше своите воени капацитети. Овие паради беа дел од официјалната државна политика, демонстрирајќи ја силата на социјалистичката држава и нејзината независност.
Во Југославија, работничките права беа еден од столбовите на социјалистичкиот систем. Работниците имаа загарантирани права на платен одмор, здравствено осигурување и учество во управувањето на претпријатијата. Денот на трудот беше можност да се истакнат овие достигнувања, но и да се потсетат властите на потребата од континуирани реформи.
Работничките права во 21 век: Напредок или предизвик?
Иако многу борби од минатото се добиени – осумчасовен работен ден, слободни викенди, минимална плата, социјално осигурување, денешниот работник се соочува со нови предизвици: Несигурна работа и раст на „фриленс“ економијата без заштита, автоматизација и АИ кои ја менуваат природата на трудот, балансирање на работа и живот во дигитална ера, недостаток на синдикално организирање кај младите и нееднаквости во платите, особено кај жени и маргинализирани групи. Во многу земји, правото на фер плата, безбедни работни услови и работничко организирање останува предмет на дебата.
Синдикатите и активистите продолжуваат да се борат за подобрување на работничките права, особено во секторите каде што прекумерната работа и економската несигурност се зголемени. Сето ова бара нови модели на заштита, едукација и синдикално поврзување, како и активна вклученост на институциите и граѓанското општество. Денот на трудот останува симбол на оваа борба, потсетувајќи нè дека правата не се дадени, туку изборени.
Денес, 1 Мај не е само симбол на минатото, туку повик кон иднината – да не заборавиме дека правата не се дадени, туку изборени. Празникот е чест и признание за сите што секојдневно придонесуваат – во фабрики, болници, канцеларии, полиња и училници. Да прославиме, но и да се потсетиме: достоинствената работа е човеково право. Денот на трудот е повеќе од празник – тој е потсетник на историјата, борбата и иднината на работничките права. Без разлика дали се слави со маршеви, фестивали или јавни дебати, 1 мај останува ден кога светот се обединува во име на трудот и правдата.
