Според извештајот на Меѓународната организација за труд од 2003 година во светот се регистрирани 270 милиони несреќи на работа, со повеќе од 300 000 смртни случаи, што претставува 0,9% од вкупното оптеретување со болест и е еднакво на 13,1 милион изгубени години на живот.
Во просек, околу 340 милиони работници на глобално ниво се повредуваат секоја година. Повеќе од 2,7 милиони работници секоја година умираат од несреќи и болести поврзани со работата. Преку 200.000 работници во Европа страдаат од професионални болести предизвикани од хемиски експозиции, а околу 50 милиони работници на светско ниво страдаат од стрес и анксиозност поврзани со работата.
Овие бројки и проценки ја покажуваат сериозноста на ризиците на работните места и ja нагласуваат важноста на превенцијата и заштитата на работниците. Професионалните штетности и здравствените ризици се присутни во голем број на производни и непроизводни стопански дејности и зафаќаат голем број на работници.
Секоја година, околу 2,78 милиони работници умираат од професионални несреќи и болести поврзани со работата, додека дополнителни 374 милиони работници страдаат од несреќни професионални несреќи. Ова значи дека речиси 2 милиони луѓе годишно умираат од причини поврзани со работата. Смртните случаи поврзани со работното место ги надминуваат просечните годишни смртни случаи од сообраќајни несреќи (999.000), војна (502.000), насилство (563.000) и ХИВ/СИДА (312.000).
Околу 54% од здравствените работници во земјите со низок и среден приход имаат латентна туберкулоза, што е 25 пати повисока од општата популација. Помеѓу 44% и 83% од медицинските сестри во клинички услови во Африка имаат хронична болка во долниот дел на грбот, во споредба со 18% кај канцелариските работници. На глобално ниво, 63% од здравствените работници пријавуваат дека доживеале каква било форма на насилство на работното место. За време на пандемијата на коронавирусна болест (СОВИД-19), 23% од првите здравствени работници ширум светот претрпеле депресија и анксиозност, а 39% страдале од несоница. Понатаму, медицинските професии се изложени на поголем ризик од самоубиство во сите делови на светот. До сега само 26 од 195 земји-членки на СЗО имаат воспоставено политички инструменти и национални програми за управување со здравјето и безбедноста на здравствените работници при работа. Проценките на Меѓународната организација на трудот покажуваат дека секоја година се регистрираат околу 160 милиони нови случаи на професионални болести што се последица на изложеност на штетни физички, хемиски или биолошки агенси и на несоодветни услови на работа. Околу 30-40% од нив преминуваат во хронични и иреверзибилни состојби, а 10% доведуваат до целосен и траен губиток на работната способност. Професионалните малигни заболувања се причина за околу 146 000 смртни случаи или за 1,4 милиони изгубени години на живот. Професионалната експозиција е причина за смрт на 10% од сите случаи на карцином на белите дробови, бронхот и трахеата и на 24% од сите случаи на леукемија.
Во светот има 35 милиони здравствени работници, а еден од најзначајните професионални ризици за нив претставува перкутаната повреда со острите предмети со кои тие работат – игли, скалпели, пеани и слично. Анализите покажуваат дека секоја година се регистрираат 3 милиони повреди на работа, при што здравствените работници доаѓаат во контакт со заразена крв. Во 2 милиони случаи станува збор за експозиција на хепатитис Б, во 0,9 милиони случаи на хепатитис Ц и во 170 000 случаи постои професионална експозиција на ХИВ вирусот. Како последица на тоа секоја година се јавуваат 85 000 професионални заразни болести кај здравствените работници. Работници во земјоделството или индустријата за преработка на храна можат да бидат изложени на алергени, со проценета бројка на околу 3-5% од работниците кои развиваат професионални алергии.
Анализата на учеството на професионалната експозиција во вкупното оптеретување со болест покажува дека 5-18% од сите случаи на астма и 14% од случаите на хронична белодробна обструктивна болест (ХОББ) имаат професионална етиологија. Секоја година се регистрираат 234 000 смртни случаи поради ХОББ со професионална етиологија, што претставува 0,4% од вкупниот број на регистрирани смртни случаи. Тоа е поврзано со 3 милиони на изгубени години на живот.
Професионалната експозиција на бучава е причина за губиток на слухот кај 16% од оние кои имаат проблеми со слухот. Според статистика на Светската здравствена организација (СЗО), повеќе од 2,3 милиони работници годишно умираат од несреќи на работното место. Падовите се една од најчестите причини за повреди на работното место, при што може да се процени дека 15-20% од сите повреди на работното место се резултат на падови.
Околу 2 милиони работници во Европа се изложени на штетни хемикалии кои можат да предизвикаат хронични болести или рак. Во индустриските работни средини, приближно 100.000 работници во светот страдаат од болести поврзани со изложеност на хемиски супстанции, како што се растворувачи, азбест или пестициди.
Психосоцијалните проблеми, како што се стрес, мобинг или прекумерно работно време, се чести. Според некои истражувања, околу 40% од работниците во Европската унија пријавуваат дека чувствуваат значителен стрес на работното место.
Приближно 10-15% од работниците во светот се изложени на психолошко насилство или мобинг, што може да доведе до долгорочни здравствени проблеми.
Регулатива има само на хартија
Правото за здравје и правото за безбедност на работа се универзални човекови и работни права. Поради тоа, Меѓународната организација на трудот (МОТ) од своето постоење до денес има усвоено и објавено 187 Декларации и 198 препораки од областа на здравјето и безбедноста на работа. Тие треба соодветно да бидат вградени во националното законодавство на секоја држава која тежнее да биде интегрирана во меѓународните токови. На овие основи и Европската унија го дефинира својот легислативен пристап кон здравјето и безбедноста на работа. Во европската регулатива постојат повеќе рамковни и индивидуални директиви со кои нормативно се уредуваат одделни апекти на здравјето и безбедноста на работа.
Република Македонија по осамостојувањето наследи добро развиен систем за заштита на работа и медицина на трудот. Но, тој модел беше ориентиран и ги задоволуваше потребите на договорната економија, како одраз на тогашниот државен систем на уредување. Во оваа област, се чини многу поизразено отколку во останатите, се задоцни со вопспоставување на современ систем за безбедност и здравје на работа прилагоден кон потребите на пазарното стопанство, велат експертите по трудова медицина.
Во моментов во земјава регулирањето на ризикот при работа се спроведува преку правни документи кои се базирани на националното законодавство и директивите на Европската Унија, како и конвенциите на Меѓународната организација на трудот (МОТ).
Директните трошоци за дијагноза, лекување и рехабилитација на повредите на работа и професионалните болести значајно го оптеретуваат здравствениот систем, a индиректните трошоци поврзани со отсуството од работа, изгубената работна способност и намалената продуктивност претставуваат дополнително оптеретување на националните буџети на секоја земја.
Според податоците на Европската Агенција за здравје и безбедност на работа професионалните болести и повредите на работа кои се последица на несоодветно организираниот систем за заштита на работа ја чини секоја семја меѓу 2,6-3,8% од бруто националниот доход (GDP). Според Европската агенција за безбедност и здравје при работа (EU-OSHA), за периодот од 2010-2012, директните трошоци за здравствено осигурување во Европската унија за професионални болести и повреди се проценети на околу 2,6% од БДП на Европската унија. Трошоците пак од професионалните заболувања и повреди во Европската унија се проценуваат на околу 3,3% од вкупниот БДП на ЕУ, што е околу 490 милијарди евра годишно.
