Епидемиолошките истражувања што беа направени последните децении покажуваат зголемен број на заболени од шарлах – бактеријска болест за која се сметаше дека е целосно искоренета.
Болеста првпат ја опишал Хипократ и низ историјата се појавувале епидемии на шарлах со голема смртност, сè до 20-тиот век кога беа откриени антибиотици, што доведе до подобрување на животот. Меѓутоа, неконтролирана употреба на антибиотици и појава на резистентност на многу бактерии, заедно со мутацијата на соевите на бактериите кои предизвикуваат шарлах, доведе до нови епидемии на шарлах, кои беа забележани во 2011 година на Далечниот Исток, а 2014 и 2019 година во Велика Британија и европските земји.
Причина за настанување на шарлах
Причинител на шарлах е пиогени стрептокок (бета хемолитички стрептокок група А, лат. Streptococcus pyogenes), кој предизвикува многу болести, а најчесто воспаление на грло (фарингитис) и крајници (тонзилитис). Токсините на оваа бактерија – стрептококите, предизвикуваат шарлах, а поради своето силно имуномодулирачко дејство се нарекуваат суперантигени. Тие силно активираат Т лимфоцити кои лачат големи количини цитокини, а од друга страна ги уништуваат Б лимфоцитите, што го спречува создавањето антитела против стрептокок. На тој начин, суперантигените го нарушуваат нормалниот имунолошки одговор на стрептокок и го спречуваат организмот да се брани. Неконтролираното создавање цитокини може да доведе до така наречена цитокинска бура и токсичен шок синдром, што може да има смртен исход.
Шарлах е бактеријска болест која се пренесува капкично, преку говор, кашлање или кивање на заболена личност, а поретко се пренесува преку предмети. Времето на инкубација, од контакт со бактеријата до појава на симптомите, е кратко и изнесува два до четири дена. Шарлах најчесто се јавува кај деца на возраст од 5 до 15 години, а возрасни ретко може да се заразат.
Клиничка слика на шарлах
Шарлах (црвенка, лат. scarlatina) спаѓа во групата на осипни трески, што значи дека речиси секогаш се јавува покачена температура и осип. Постојат неколку симптоми по кои може да се препознае шарлах, а некои од нив се:
Осип на целото тело, кој е интензивно црвен (скарлетен, односно црвен осип), обично започнува на телото и екстремитетите, а потоа се шири на останатите делови на телото. Осипот е храпав и при притисок станува блед.
Лицето е карактеристично (лат. facies scarlatinosa), децата имаат јарко црвени образи со бледило околу усните (Филатов знак).
Јазикот е исто така интензивно црвен, со издигнувања и понекогаш белести наслеги, се опишува како малинов јазик, а кај англиските автори изгледа како јагода.
Често се јавуваат и црвени линии на точки од крварење (Пастијев знак) на препоните, пазувите, лактите и колената.
На почетокот на болеста речиси секогаш се јавува покачена температура, воспаление на грло и отежнато голтање, зголемени лимфни жлезди на вратот, а често и мачнини, повраќање или главоболка.
Наведените симптоми траат околу недела дена, а осипот обично завршува со лупење на кожата.
Дијагноза и лекување на шарлах
Дијагнозата на шарлах се поставува преку клинички преглед и на основа на брис од грло и тоа со брз стреп А тест или класичен брис, при што се изолира пиогени стрептокок.
Златен стандард за лекување на шарлах е примената на антибиотска терапија, и тоа антибиотици од групата на пеницилин, во траење од 7 до 10 дена.
Болеста треба сериозно да се сфати и родителите треба да знаат дека ако не се користат антибиотици, може да дојде до компликации на шарлах како што се:
Ревматска треска, каде болеста се шири на срцето, зглобовите и нервниот систем, воспаление на бубрезите (гломерулонефритис), апсцес на крајниците и во најтешки случаи, токсичен шок синдром.
Покрај антибиотиците, во лекувањето на шарлах се користат лекови за намалување на температурата и ублажување на болките во грлото, а за превенција на дехидратација се препорачува зголемен внес на течности.
Вакцинација
Се вршат истражувања за развој на вакцина против пиогениот стрептокок, бидејќи човекот е единствениот природен резервоар за оваа бактерија. Истражувањата се фокусирани на развој на вакцина против главниот М протеин кој се наоѓа во мембраната на пиогените стрептококи. Меѓутоа, големата варијабилност на соевите и откритието дека М протеинот може да предизвика автоимунски болести го забавија процесот на развој на вакцината. Затоа постои можност за развој на вакцини против други протеински антигени на пиогениот стрептокок и најдобрите кандидати се суперантигените на стрептококот.
