Ова е еден од најпознатите говори на Ајнштајн, во кој вели дека доколку сакаме да се спротивставиме на силите кои се закануваат да ја потиснат интелектуалната и индивидуалната слобода, мора јасно да држиме пред нас што е во прашање и што и должиме на слободата што нашите предци ја добија за нас по тешки борби.
Во неговиот говор Ајнштајн вели дека без слобода немаше да ги има Шекспир, Гете, Њутн, Фарадеј, Пастер и Листер, нема удобни куќи и домови, нема железница, нема бежична мрежа, нема заштита од епидемии, нема евтини книги, нема култура и нема уживање во уметноста.
Целосниот говор на Ајнштајн:
Наука и цивилизација
Драго ми е што ми дадовте можност овде да ви го изразам моето длабоко чувство на благодарност како човек, како добар Европеец и како Евреин. Преку вашата добро организирана работа за помош, направивте голема услуга не само на невините научници кои беа прогонувани, туку и на човештвото и на науката. Покажавте дека вие и британскиот народ останавте верни на традициите на толеранција и правда кои со векови ги поддржувате со гордост. Во време на економска неволја, каква што ја доживуваме секаде денес, многу јасно се гледа силата на моралните сили што живеат во еден народ. Да се надеваме дека историчарот кој ќе донесе пресуда во некој иден период кога Европа е политички и економски обединета, ќе може да каже дека во наше време честа на овој континент беше спасена од неговите западни народи, кои стоеја цврсто во тешки времиња против искушенијата на омразата и угнетувањето; и дека Западна Европа успешно ја бранеше слободата на поединецот што ни го донесе секој напредок на знаење и пронајдок-ослободување без кои животот на човек кој се почитува себеси не вреди да се живее.
Не може да биде моја задача денес да дејствувам како судија на однесувањето на една нација која многу години ме сметаше за свој; можеби е празна задача да се суди во моменти кога акцијата е важна.
Денес, прашањата што нè засегаат се како можеме да го спасиме човештвото и неговите духовни вредности чии наследници сме ние? Како може да се спаси Европа од нова катастрофа?
Не може да се сомневаме дека светската криза и страдањата и немаштиите на луѓето како резултат на кризата се во одредена мерка одговорни за опасните потреси на кои сме сведоци. Во такви периоди незадоволството раѓа омраза, а омразата води до акти на насилство и револуција, а често дури и до војна. Така неволјата и злото произведуваат нова неволја и ново зло. Повторно водечките државници се оптоварени со огромни одговорности исто како и пред дваесет години. Нека успеат преку навремен договор да воспостават услов за единство и јасност на меѓународните обврски во Европа, така што за секоја држава авантура слична на војна мора да изгледа како крајно безнадежна. Но, работата на државниците може да успее само ако се поддржани од сериозната и решителна волја на народот.
Ние не сме загрижени само за техничкиот проблем за обезбедување и одржување на мирот, туку и за важната задача на образованието и просветлувањето. Ако сакаме да се спротивставиме на силите кои се закануваат да ја потиснат интелектуалната и индивидуалната слобода, мора јасно да држиме пред нас што е во прашање и што и должиме на слободата што нашите предци ја добија за нас по тешки борби.
Без таква слобода немаше да има Шекспир, Гете, Њутн, Фарадеј, Пастер и Листер. Нема да има удобни куќи за народот, нема железница, нема безжична мрежа, нема заштита од епидемии, нема евтини книги, нема култура и уживање во уметноста за сите. Не би имало машини кои би ги ослободиле луѓето од напорната работа потребна за производство на основните животни потреби. Повеќето луѓе би воделе досаден живот на ропство исто како и во античките деспотизми во Азија. Само луѓето кои се слободни, кои создаваат пронајдоци и интелектуални дела кои за нас модерните го прават животот вреден.
Без сомнение, сегашните економски тешкотии на крајот ќе нè доведат до точка каде што рамнотежата помеѓу понудата на труд и побарувачката на труд, помеѓу производството и потрошувачката, ќе се спроведува со закон. Но и овој проблем ќе го решиме како слободни луѓе и нема да дозволиме заради него да бидеме воведени во ропство, што на крајот би донело со себе застој на секој здрав развој.
Во врска со ова би сакал да изразам идеја што ми се појави неодамна. Живеев во самотија во село и забележав како монотонијата на мирниот живот го поттикнува креативниот ум. Постојат одредени повици во нашата модерна организација кои повлекуваат таков изолиран живот без да се прави големо тврдење за телесен и интелектуален напор. Мислам на такви занимања како работата во светилници. Зарем не би било можно таквите места да се пополнат со млади луѓе кои сакаат да размислуваат за научни проблеми, особено од математичка или филозофска природа? Многу малку од таквите луѓе имаат можност во најпродуктивниот период од својот живот да се посветат непречено во секое време на научни проблеми. Дури и ако еден млад човек има среќа да добие стипендија за краток период, тој мора да се труди што побрзо да дојде до дефинитивни заклучоци. Тоа не може да биде од корист во потрагата по чиста наука. Младиот научник кој се занимава со обична практична професија која го одржува е во многу подобра позиција – се разбира, под претпоставка дека оваа професија му остава доволно слободно време и енергија. На овој начин можеби на поголем број креативни индивидуи би можело да им се даде можност за ментален развој отколку што е можно во моментов. Во овие времиња на економска депресија и политички пресврт, се чини дека вреди да се обрне внимание на ваквите размислувања.
Дали ќе се грижиме за фактот дека живееме во време на опасност и неволја? Мислам дека не. Човекот како и секое друго животно е по природа мрзлив. Ако ништо не го поттикне, тогаш тешко дека ќе размислува и ќе се однесува од навика како автомат. Веќе не сум млад и затоа можам да кажам дека како дете и како млад човек ја доживеав таа фаза – кога еден млад човек размислува само за тривијалностите на личното постоење, и зборува како негови другари и се однесува како нив. Само со тешкотија може да се види што навистина се крие зад таквата конвенционална маска. Заради навика и говор, неговата вистинска личност е, како да се каже, обвиткана во памучна волна.
Колку е поинаку денес! Во молњите на нашите бурни времиња се гледаат човечки суштества и нешта во нивната голотија. Секоја акција и секое човечко суштество јасно ги откриваат своите цели, моќи и слабости, како и нивните страсти. Рутината станува бескорисна под брзата промена на условите, конвенциите паѓаат како суви лушпи.
Луѓето во нивната неволја почнуваат да размислуваат за неуспехот на економската практика и за неопходноста од политички комбинации кои се натнационални. Само преку опасности и пресврти може нациите да се доведат до понатамошен развој. Нека сегашните пресврти водат кон подобар свет.
Над и надвор од ова вреднување на нашето време, ние ја имаме оваа понатамошна должност, грижата за она што е вечно и највисоко меѓу нашите имоти, она што на животот му дава важност и што сакаме да им го предадеме на нашите деца почисти и побогати отколку што сме го добиле од нашите предци. За овие цели, вие со љубов придонесовте со вашето делување.
